መንኪ ፖክሥን   የምንጠነቀቅበት ሰዓት  ላይ ደርሰናል – መኮንን ሻውል ወልደጊዮርጊስ

“መንኪ  ፖክሥ “ ምሥራቅ አፍሪካ ደርሷል ። በቦሌ ባይገባ በሞያሌ ፣ በቶጎ ጫሌ ና በአርት ሼክ  ፤  በደሎ መና ፣ ወይም በቦረና ፤ አልያም በሞያሌ ወይም በመተማ ና ሁመራ ፣ በአፋር ፣ በአሶሣ እና   በኦጋዴን ወዘተ ። ሊገባ ይችላል ። እናም በቅርቡ በኢትዮጵያም ቁጥራቸው ጥቂት የማይባሉ ህመምተኞች ሊኖሩን ይችላሉ ። በበኩሌ እንደባለሙያ ትልቅ ሥጋት አለኝ ። ምንም እንኳ ክፉኛ ከታመሙ የቫይረሱ ተጠቂዎች አንዱ ብቻ   እንደሚሞት ፣ በጥናት ቢረጋገጥ ና በሽታው ባይካበድም ከወዲሁ ልዩ “ የመንኪ ፖክሥ “ ግብረሃይል ማቋቋም አሥፈላጊ ይመሥለኛል ።

ይኽ በሽታ አንድ ሁለት ቦታ እንደ ብጉር እብጠት አሣይቶ በማግሥቱ ፊትን እና ሰውነትን የሚወሩ እብጠቶች እንደማፈጥር ና እንደሚያሥደነግጥም ከወዲሁ ህዝብ መረዳት አለበት ። ለ21 ቀንም የታገሠ እና በቂ የምልክቶቹን መከላከያ መድሃኒት ያገኘ ህመምተኛ ሁሉ መዳን እንደሚችልም እወቁ ። እናም ለዚህ ለመንኪ ፖክሥ የግል  ኳራንቲን ሥለሚያሥፈልግ ለመንግሥት ሠራተኞች ( የልማት ድርጅቶችን ጨምሮ )  ልዩ የህመም ወይም “ የቀሣ “ ፈቃድ የያዘ መመሪያ ፣ በሚቋቋመው ግብረሃይል በኩል   እንዲወጣ ቢደረግ መልካም ይመሥለኛል ። አለበለዚያ በሽታው በቀላሉ ሊዛመት ይችላል ።

መንኪ ፖክሥ ፣   በመባል የሚታወቀውን እና በመላ ሰውነት ላይ የተቀቀለ ማሽላ የመሠሉ ሆኖም ከማሽላ ተለቅ የሚሉ እባጮችን የሚፈጥረውን    ቫይረስ  በእንሥሣት ላይ በቸደረገ ምርምር ለሠጀመሪያ ጋዜ የተረጋገጠው በመካከለኛውና በምእራብ አፍሪካ በ1958 ዓ/ም እጎአ ነው ። በሽታው በሰው ላይ ለመጀመሪያ ጊዜ የተከሰተው ግን በቀድሞዋ ዛየር በአሁኖ ዲሞክራቲክ ኮንጎ ፤ በ1970 ዓ/ም እጎአ  መሆኑ በዓለም የበሽታ ድርሳን ውሥጥ ተመዝግቧል ። ያውም በቀይ ቀለም ። …

ይኸው በዓለም የበሽታ ድርሳን ውሥጥ በቀይ ቀለም የተመዘገበው ሰበቡ ቫይረሥ የሆነው ህመም እንሆ ዛሬ  ና አሁን ከግንቦት 7 ( እጎአ ) ጀምሮ በኢንግላንድ  ተከስቶ መላ አውሮፓን እና አሜሪካን እያሥፈራራ አፍሪካ ደርሷል ።

ይህ ኩፍኝ መሠል ሆኖም ከኩፍኝ መጠናቸው የጎላ እብጠቶችን በሰውነት በሙሉ ና በብዛት ደግሞ በፊት ገፅ  ላይ የሚፈጥረው እና በትኩሳት ፣ በማንቀጥቀጥ ፣በራሥ ምታት ፣ በጀርባ ህመም ፣ በጡንቻ ህመም ና በጉሮሮ ህመም ፣ ሥሜት የሚታወቀው ወረርሺኝ ይኼን ያህል አሥጊና ለመቆጣጠርም የሚያዳግት መድሃኒት አልባ አይደለም ። ማንም ሰው እውቀትን በእውነት ሊገነዘብ የገባልና ይኽ በወረርሺኝ መልክ የተከሰተው በሽታ ከፈንጣጣ  ጋርም የማይመሣሠል ነው ።  ፈንጣጣ ወይም “ አንትራክስ “ በባክቴሪያ የሚመጣ ገዳይ በሽታ ነው ። ሃያላኑ አገሮች በላብራቶሪ አባዝተው  በባዮሎጂ ጦር መሣሪያነት  አከማችተው እንደያዙትም በውሥጥ አዋቂዎች እና በጠርጣሪዎች ይወራል ።  እናም ይኽ ፀሐፊ የዝንጀሮ ፈንጣጣ የሚባለው ጩኸት በመንኪ ፖክሥ ጩኸት እንዲቀየር ይኽ ፀሐፊ  አበክሮ ይጠይቃል ። ጫማና ኩፍያ የሆነ አደናጋሪ ገለፃ ነውና ! ከእውነት የራቀ ትርጉም ይሆናልና  !

ይኽ መንኪ ፖክሥ ፣  በተጨማሪ ፣ ዛሬ እና አሁን አሜሪካ፣ ሲውዲን እሥፔን ፣ ፖርቹጋል እና ኢጣሊያ መከሰቱ ታውቋል ። ዛሬ ደግሞ በአፍሪካ ። በድንገት  የወረርሽኙ ተጠቂዎች   በመከሰቱ ፣ አገራቱ ህመምተኞቹን በየሆሥፒታሎቻቸው አግለው እያከሟቸው ነው ። በሌሎች  የአውሮፓ አገሮችም ወረርሽኙ እንደገባ ይወራል  ። በአፍሪካችን ግን የቤት ውሥጥ “ ቀሣ “ አሥፈላጋ    ነው ። እንደ በለፀጉት አገራት ኢኮኖሚያችን  አይፈቅድምና !

የህነው ሆኖ ፤ የወረርሽኙ ዛሬ በአውሮፖና በአሜሪካ መግባት በእግዳነት የሚታይና የሚያሥደነግጥም አይደለም ። ከላይ እንደገለፅኩት ይኽ የዝንጀሮ ኩፍኝ ( Monkey pox ) በማለት ሥም የተሠጠው ወረርሽኝ በ2003 በአሜሪካ ተከስቶ እንደንደነበር ይታወቃል  ። በወቅቱ ከ70 የማይበልጡ ሰዎችንም ይኽ መንኪ  ፖክስ ይዞ ነበር ።

እናም ፣  ይኽ በቫይረሥ የሚመጣ ኩፍኝ መሠል በሽታ ፣ በቀላሉ በፀረ ቫይረሥ መድሃኒቶች መታከም የሚችል መሆኑ ጥንትም ይታወቃል ። ( ጥንቃቄ አድርጉ እንጂ ፈንጣጣ በማለት አሥፈራሪ ትርጉም በመሥጠት ማካበዱ አለአሥፈላጊ ነው ። )

በቅጡ ለመገንዘብም የዩቲዩቡን ዜና እና የነቢቢሲን ዘገባ መርምሩ ። ይኽ በቫይረስ የሚመጣ በመላ ሠውነት የሚያሥጠለ የትልልቅ ቡገር አይነት እባጭ   የሚፈጥር እና በ21 ቀን የሚሰናበት ነው  ።በቃ ። በዋነኝነት የሚተላለፈው በአይጥ ፣ በአይጠ መጎጥ ና በፍልፈልና በመሣሠሉት እንጂ  በዝንጀሮ አይደለም ። ዝንጀሮ ዋንኛ አሥተላላፊ አይደለም ። ሆኖም የዝንጀሮ ዘመድ አዝማድ ሁሉ  በበሽታው ይያዛል ። ያኔም እርሱ ነበር በ1958 ዓ/ም ጥናት የተካሄደበት ።

” በተያዘ ሰው ላይ ጥናት አልተካሄደምን ? ” በማለት ጥያቄ መጠየቅ ተገቢ ነው ። እንካችሁ መልሱን ።

በመንኪ ፖክሥ   የተያዘ ሰው ከ 5 እሥከ 21 ቀናት በበሽታው መያዙ ሊረጋገጥ ይችላል ። ወይም የበሽታዎቹ ሥሜቶች በነዚህ ቀናት ይታዩበታል ። በበሽታው መያዙ ከታወቀ በኋላ ከበሽታው ለመዳን እሥከ አራት ሣምንት ሊፈጅበት ይችላል ።

በመንኪ ፖክስ  የተያዘ ሰው ይኽንን ቫይረሥ በሚያሥነጥስ እና በሚያሥል ጊዜ ሊያሥተላልፍ ይችላል ።  ከህመምተኛው የተቀቀለ ማሽላ  ከመሠሉ ፣ ችምችም ካሉ እባጮቸ ጋር መነካካትም በሽታውን ያሥተላልፋል ።   በግብረ  ሥጋ ግንኙነት  ጊዜም በሽታው ወደጤነኛ ሰው ይተላለፋል ።

ይኽ እንግሊዝና እሥፔንን ጭምር ያዳረሰው እና ወ አፍሪካ ጎራ ያለው ፣  መንኪ ፖክስ ” አይነተኛው ቫይረስ ”  ምንጩ ፣ በመካከለኛውና በምዕራብ አፍሪካ ነው ።  ቢባልም ፣ በእንግሊዝ በወረርሽኙ ከተያዙት  8ቱ ወደ ካናዳ እንጂ ወደ አፍሪካ ተጉዘው የማያውቁ መሆናቸው ታውቋል ።

እናም ወደፊት  ሣይንቲሥቶቹ ተመራምረው የዚህ ቫይረሥ ምንጭ ፣ የአውሮፖና  የአሜሪካ ምሥጢራዊ ላብራቶሪ ነው ።  ባይሉንም እኛ ሰው ነን እና መጠርጠራችን አይቀርም ።