የውጭ ሀገር ነጋዴዎች በጅምላም ሆነ በችርቻሮ ንግድ ሂደቱ መመርመር አለበት

ሙሼ ሰሙ

የውጭ ሀገር ነጋዴዎች በጅምላም ሆነ በችርቻሮ ንግድ ላይ እንዲሰማሩ የኢትዮጵያ ገበያ ክፍት መደረጉ ወደ ነጻ ገበያ ስርዓት ለሚደረገው ጉዞ ትልቅ እመርታ መሆኑ ጥርጥር የለውም። ሂደቱ መመርመሩና መፈተሹ እንደተጠበቀ ሆኖ።

ዛሬ ሸገር ላይ አንድ ጉምቱ የኢንቨስትመንት ባለሙያ ገበያው ለውጭ ነጋዴዎች መከፈቱ ኢትዮጵያዊ ነጋዴዎችን ከገበያ ሊያስወጣቸው ስለሚችሉ መንግስት ያግዛቸው፣ ይደግፋቸው የሚል ጥሪ ሲያደርጉ አደመጥኩ። ገበያው ክፍት የመሆኑን ዓላማ ጠንቅቀው የሚያውቁ ነጋዴም ምሁርም ስለሆኑ ጥሪያቸው ግር የሚያሰኝ ሆኖ አግኝቼዋለሁ። ነጋዴው አይዋከብ ማለት በስርዓት አይመራ እንደልቡ ገበያውን ያምስ ማለት አይደለም።

የኢትዮጵያ ገበያ ለዓለም ገበያ ክፍት የሚሆነው ገበያው ውስጥ የገነገነውን ስርዓተ አልበኝነት፣ አርቲፊሺያል እጥረትንና የዋጋ ንረት በመቅረፍ አቅርቦትና ፍላጎት በማሳለጥ የዋጋ ንረትን ለመግታት እንጂ በድጋፍና በድጎማ ሕገ ወጥ አሰራሩ አጠናክሮ በመቀጠል ያልተገባ ጉልበት አግኝቶ ችግሮችን ይበልጥ እንዲያወሳሰባቸው ሊሆን አይገባም። ድጎማና ድጋፍ ከታሰበ ብዙ መደጎምና መደገፍ ያለባቸው ተቋማዊና ማህበረሰባዊ ጉዳዮች አሉን።

በአንድ በኩል በገበያ ውድድር ላይ የተመሰረተ፣ ስልጡን፣ በእወቀትና በሕጋዊ አሰራር የሚመራ፣ የሸማቹን መብትና ጥቅም ከግምት ውስጥ ያስገባ የገበያ ስርዓት እንዲፈጠር እየተመኙ፣ በሌላ በኩል ነጋዴው እራሱ በፈጠረው ምስቅልቅል ውስጥ እየዋኘ ሸማቹ ከዋጋ ንረት ወደ ከፍተኛ ዋጋ ንረት እየተላተመ እንዲቀጥል ለነጋዴው ድጋፍ፣ ድጎማና የፓሊሲ ማሻሻያ ይደረግለት ማለት ታጥቦ ጭቃ መሆን ነው።

እንደሚታወቀው በርካታ የኢትዮጵያ ነጋዴዎች አሰራራቸውን በማዘመን በአቅርቦትና በፍላጎት መካከል ያለውን ክፍተት በመሙላት ትርፍን ከብዛት ከማግኘት ይልቅ ግብርን በመሰወር፣ አርቴፊሽያል እጥረትን በመፍጠር፣ ቫት ባለመክፈልና ደረሰኝን ባለመቁረጥ ዋጋ ቆልለው አለአግባብ ትርፍ ማትረፋቸው ሳያንስ፣ መለስ ብለው ከግብር ከፋዩ ኪስ ከተሰበሰበ ገንዘብ ላይ ድጎማና ድጋፍ እንዲያደርግላቸው፣ መሬት በነጻ እንዲሰጣው፣ የውጭ ምንዛሪ በተለይ እንዲፈቀድላቸውና ግብር እንዲቀንስላቸው ጠዋትና ማታ የሚማጸኑና የሚወተውቱ እንደሆነ የሚታወቅ ነው።

በሕግ ወጥና በኦሊጎፓሊዎች የተተበተበውና በጥቂት ነጋዴዎች (የኮንትራባንድ ሕገ ወጥ ንግድ፣ የሹመኛ ቤተሰቦችና የክልል የንግድ ኢምፓየሮችን ጨምሮ) ቁጥጥርና ተጽእኖ ስር የወደቀውን የኢትዮጵያ ገበያ ነጻ ማውጣት የሚቻለው በቁጥጥር፣ ተመን በመጣል፣ በአስስተዳደራዊ እርምጃ፣ ነጋዴውን በማሰርና ሱቅ በማሸግ ሳይሆን አስተማማኝ አቅርቦት እንዲኖርና ዋጋ እንዳቀንስ ዘመናዊ፣ ሕጋዊ አሰራርና ውድድር እንዲሰፍንና የውድድር ሜዳውን ነጻና ፍትሐዊ እንዲሆን በማገዝ ነው።

ድጎማ፣ ድጋፍና ምጽዋት መስራት ለማይችሉ አቅመ ደካሞችና የሚሰራ እጅና እግር እያላቸው ስራ ለመስራት እድሉና ሁኔታው ያልፈቀዳላቸው ዜጎችን ሕይወት ለማሻሻል የሚውል ነው። ሰርቶ የመለወጥና የመለወጥ እድል (Opportunity) ያገኙና በገዛ አቅማቸወ የፈጠሩ፣ ነግደው እያተረፉ ሐብት ያፈሩ ነጋዴዎች እራሳቸውን ማዘመን፣ መለወጥና ከወቅቱ ጋር መሄድ ሲገባቸው በለመዱትመንገድ በመቀጠል መወዳደር ባይችሉ መደጎምም ሆነ በተለይ መንገድ መደገፍ የለባቸውም።

ከግማሽ ምዕተ ዓመት በላይ ከውጭ ነጋዴዎች ከለላና ሽፋን አግኝተዋል። ገበያውን ማዘመን፣ ሕጋዊ ግዴታቸውን በአግባቡ መወጣት፣ አቅርቦትን በማሻሻል ዋጋ እንዲቀንስና ሸማቹ ተረጋግቶ እንዲገበያይ ግዴታቸውን አልተወጡም። ለዘመናት የነገዱና አቅም የፈጠሩትም ማስመጣትን በማምረት መተካት አልቻሉም።

በጥቅሉ ነጋዴው ማህበረሰብ ቆም ብሎ ማሰብ የሚገባው ጊዜ ላይ ያለ ይመስለኛል። ገበያው የሚታመሰውና የሚመሰቃቀለው በሌላ ምክንያት ሳይሆን በአልጠግብ ባይነት፣ ኦሊጎፓሊ ፈጥሮ አዳዲስና ዘመናዊ ነጋዴ ወደ ገበያ እንዳይገባ በመገደብ፣ የግብርና የታክስ ስርዓቱን በማዛባት፣ አርቴፊሽያል እጥረት በመፍጠር፣ ዋጋን በማናርና የግብይት ስርዓቱ በሕግ እንዳይመራ በማደረግ ወዘተ ነው።

የውጭ ነጋዴዎች በከፍተኛ አቅምና ዘመናዊ አሰራር ገበያውን ሲቀላቀሉ ሀገር በቀል ነጋዴው ከሚገጥመው ተጽእኖ መዳን የሚችለው በድጎማ፣ በእርዳታና ሌላውን አግላይና እሱን ብቻ የማደግፍ ፓሊሲ በመቅረጽ አይደለም። በነጻ ገበያ ስርዓት ተወዳድሮ የግብይት ስርዓቱን አዘመኖ፣ አስተማማኝ አቅርቦትና ተመጣጣኝ ዋጋን ማረጋገጥ ብቻ ነው።