ዘ-ሐበሻ | Ethiopian News: Trusted, In-Depth Analysis

በሲራክ ዜና ተፃፈ

ኦገስት 31 ቀን 2025

ማውጫ፡-

መጀመሪያ፡ መግቢያ

ኢትዮጵያ ውስጥ የከሸፉ የሽግግር ዑደቶች
ለተጠባባቂው መንግሥት ወሳኝ መሰናክሎች እና ስልታዊ ጉዳዮች
የዲሞክራሲያዊ ሽግግር ስትራቴጂካዊ ማዕቀፍ፡ መሰረታዊ መስፈርቶች እና የዝግጅት እርምጃዎች
በመሸጋገሪያ አስተዳደር ላይ ዓለም አቀፍ ተሞክሮዎች እና ትምህርቶች
የቢዝነስ ሞዴሉ በኢትዮጵያ ያለውን የሽግግር ምዕራፍ አደጋ ለመከላከል ዋስትና ነው።
የብሄር ማንነትን ከሀገራዊ አንድነት ጋር ማገናኘት፡ ልሂቃንን አቅጣጫ የማስቀየር ጥሪ
የእንክብካቤ ሞዴሉን የመተግበር ተግዳሮቶች
ሁኔታ ማትሪክስ፡ ተንከባካቢ የመንግስት መንገዶች
ለተንከባካቢው ሞዴል ተቃራኒዎች እና ምላሾች

አስራት፡ ማጠቃለያ፡ ከቲዎሪ ወደ ፖለቲካዊ ፍላጎት

የደራሲው ማስታወሻ

ዋቢዎች

የደራሲ መግቢያ፡-

ይህ ነጸብራቅ የመነጨው ረቂቅ ንድፈ ሃሳብ ሳይሆን የኢትዮጵያን የወደፊት ደካማ ህልውና ከማሳሰብ ነው። በአማራ እና በኦሮሚያ የተከሰቱት ጦርነቶች፣ በትግራይ ያለው ደካማ ሰላም እና የአገዛዝ ክብደት ማነቆው በመገንጠል እና በህልውና መካከል ያለውን ህዝብ ያሳያል።

እዚህ ያለው አላማ ብዙ ትችቶችን ማጠቃለል ሳይሆን ግራ መጋባት በሚፈጠርበት ጊዜ እኛን ለመምራት ወደተዘጋጀ የተቀናጀ ሀሳብ ማጠቃለል ነው። ቀጥሎ የተጻፈው የኢትዮጵያን ሁኔታ አሳሳቢነት ለሚገነዘቡ ነገር ግን ርምጃ ለመውሰድ ለሚዘገዩ ለማስታወስ ነው።

ይህ ጽሁፍ በተስፋ ጭላንጭል ሳይሆን በፕሮፌሰር መሳይ ስለ ኢትዮጵያ ሽግግር በሰጡት ጥልቅ ግንዛቤ በመነሳሳት ጥልቅ የጥድፊያ ስሜት ነው። የፖለቲካ ልሂቃኖቻችንን ኅሊና ያሳተፈና የሚያስማማ ጠንካራ፣ ሕዝብን ያማከለ የሽግግር ማዕቀፍ እንዲቋቋም የሚጠይቅ የድርጊት ጥሪ ነው። ይህ ሽግግር የሀገሪቱን የወደፊት እጣ ፈንታ የመጠበቅ ወይም አደጋ ላይ የሚጥል ሃይል አለው ። በመጨረሻም ፣ የኢትዮጵያ ሕዝብ፣ የዚህች ምድር ታማኝ ጠባቂዎች፣ የጋራ እጣ ፈንታችንን በመቅረጽ ረገድ የመጨረሻውን ውሳኔ እንደሚያደርጉ ልንገነዘብ ይገባል።

የዲሞክራሲያዊት ኢትዮጵያን የመገንባት ጉዞ የጋራ አዋቂነታችንን የሚጠይቅ እና ያሉትን አማራጮች ሁሉ በጥንቃቄ ማጤን የሚጠይቅ መሆኑን በመገንዘብ ከነዚህ ሃሳቦች ጋር ወሳኝ ተሳትፎ እንዲደረግ ጸሃፊው ይጠይቃል። የዚህን ጥረት ውስብስብነት በመገንዘብ፣ በዚህ ወሳኝ የሽግግር ምዕራፍ ወቅት የሽግግር መንግስት ለመመስረት ከሚችሉት በርካታ መንገዶች ውስጥ ደራሲው እነዚህን ፅንሰ ሀሳቦች አቅርቧል። በጋራ፣ በግልጽ ውይይት እና ትብብር፣ ለወደፊት ኢትዮጵያ ብሩህ፣ ዴሞክራሲያዊት ለመገንባት የተሻሉ መንገዶችን ማሰስ እንችላለን።

አንደኛ፡ መግቢያ፡-

ዶ/ር መሳይ ከበደ ” ከስልጣን ሞራል ወደ መደመር መሸጋገር፡ የባለአደራ መንግስት ሀሳብ በኢትዮጵያ ” የሚለውን መጣጥፍ አጋጥሞኝ ነበር ። መጀመሪያ ላይ የፕሮፌሰር መሳይን የተጠባቂ መንግስት ሞዴል አዋጭነት ለመተቸት ሳስብ ፣ “ …በስልጣን ላይ ያለው ‘የተመረጠው’ መንግስት የስራ ዘመኑ ሲያልቅ ነው የሚመስለው ” በማለት ይሞግታሉ። በቅርቡ በአፕሮኔት ፎረም ወቅት ፕሮፌሰር መሳይ ሀሳባቸውን ደጋግመው ያቀረቡትን ሀሳብ ለኢትዮጵያ እየተባባሰ ላለው የፖለቲካ ቀውስ ተግባራዊ መፍትሄ በመሆኑ እንደገና ከሱ ጋር እንድገናኝ አድርጎኛል።

የዚህ ነፀብራቅ ማዕከላዊ ሀሳብ ቀጥተኛ ነው፡ አሁን ያለው የኢትዮጵያ አገዛዝ ስልጣን በገዛ ፈቃዱ አይለቅም፣ ነገር ግን ሀገሪቱ በአምባገነን አገዛዝ ላልተወሰነ ጊዜ ሊቆይ አይችልም። በዚህ ምክንያት የተፈጠረው አለመግባባት ገለልተኛ የሆነ የሽግግር ዘዴን እንደ ተጠባቂ መንግሥት ያስፈልገዋል። ከሽግግር መንግስታት በተለየ መልኩ የፓርቲ ወይም የወታደራዊ ክብደት ተሸክመው፣ ተጠባቂ መንግስት በንድፍ፣ ጊዜያዊ፣ ወገንተኛ ያልሆነ፣ እና ውሱን ነው።

ተልእኮው የኢትዮጵያን ታሪካዊ ቅሬታዎች በመፍታት ወይም የሚከራከሩ ማንነቶችን በመፍታት ብቻ ሳይሆን የዲሞክራሲያዊ ሂደቱ ስር ሰዶ እንዲቆይ ለማድረግ የፖለቲካ መረጋጋትን ለማስፈን ያለመ ነው። ይህ አካሄድ አራት ቁርጠኝነትን ይጠይቃል፡ አንደኛ፡ የፖለቲካ ልሂቃን ግልጽነትን ሳይሆን ግልጽነትን መቀበል አለባቸው። ሁለተኛ፣ ታሪክ በእውነት መተርጎም ያለበት የመለያየት መሳሪያ ሳይሆን እንደመመሪያ ነው። ሦስተኛ፡- በንዴት የሚነዱ ጽንፈኛ ስልቶችን መተው አለብን፤ ሊወድቁ የማይችሉ እና ፖለቲካዊ መግባባትን እና ድልን ለማምጣት ከእውነታው የራቀ አካሄድ ነው፤ አራተኛ፣ በጋራ አጀንዳዎች ዙሪያ የጋራ መድረክ መመሥረት እና ፍኖተ ካርታ መቅረጽ አለብን። የሚከተሉት ነጸብራቆች የዚህን ሞዴል አስፈላጊነት ለማሳየት እና ሊወጣባቸው የሚችሉበትን ሁኔታዎች ለመዳሰስ ይፈልጋሉ።

መሳይ ትችት አይደለም ; ይልቁንም ተጠባቂ መንግሥት በኢትዮጵያ ውስጥ እንዴት እንደሚሠራ ተግባራዊ ፍኖተ ካርታ ያቀርባል። አንኳርነቱ ባለ ሁለት እርከን ማዕቀፍ ሲሆን አንደኛው የምርጫ ሽግግርን የሚመራ ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ በግጭት ማረጋጋት ላይ ያተኮረ፣ የመሳይን ጽንሰ ሃሳብ በመዋስ የኢትዮጵያን ነባራዊ እውነታዎች ለመፍታት ነው። በፍልስፍና ማዕቀፉ ላይ የተመሰረተ፣ ይህ ጥናት ራዕዩን ወደ አዋጭ ስልት ለመተርጎም ይፈልጋል። ይህ ጽሁፍ በዋናነት የኢትዮጵያን ልዩ ተግዳሮቶች ለመቅረፍ የሞግዚት መንግስትን ሞዴል በማጣጣም ከፅንሰ-ሃሳብ ወደ እውነት የሚደረገውን ሽግግር ያብራራል።

ትኩረቱ ፈላጭ ቆራጭነትን መቋቋም፣ የልሂቃን መከፋፈል፣ የማያቋርጥ ግጭት፣ ተቋማዊ ችግሮች እና የሲቪልና አለም አቀፍ ቅንጅት አስፈላጊነትን ጨምሮ ቁልፍ መሰናክሎችን በማሸነፍ ላይ ነው። በዚህ ትንታኔ፣ የባለአደራ መንግስት ሞዴልን የንድፈ ሃሳባዊ ጥንካሬ እና ተግባራዊ አዋጭነት በኢትዮጵያ ልዩ ሁኔታ እንገመግማለን።

II. ኢትዮጵያ ውስጥ የከሸፉ የሽግግር ዑደቶች

የኢትዮጵያ የፖለቲካ ታሪክ ወደ ዴሞክራሲ ሳይሆን ወደ አዲስ አምባገነንነት ስር ሰድዶ ስለተደረጉ ሽግግሮች አስደንጋጭ ዘገባ ያቀርባል። የደርግ መንግስት ፍትህን እና የሀብት ክፍፍልን ተስፋ አድርጎ ስልጣን ላይ ሲወጣ በሀገሪቱ ዘመናዊ ታሪክ ውስጥ እጅግ አፋኝ ገዥ መንግስት መመስረቱ ይታወሳል ። በተመሳሳይ በህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) የሚመራው የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር (ኢህአዴግ) በሽግግር ቻርተር ወደ ስልጣን የመጣው እ.ኤ.አ. ሆኖም ኃይሉን በፍጥነት ያጠናከረ እና ተቃውሞን አፍኗል።

በሁለቱም ሁኔታዎች የሽግግር መንግስታት አግላይ፣ ጨካኝ እና አምባገነን መንግስታት ስር እንዲሰድ ተደረገ። ታሪክ እንደሚያሳየው ያለ ጥብቅ ገደቦች እና ጥንቃቄ የተሞላበት ንድፍ, ሽግግሮች በፍጥነት ወደ አዲስ አምባገነንነት ይሸጋገራሉ. የመሳይን መጣጥፍ በማጣቀስ በዚህ ርዕስ ላይ የበለጠ ዝርዝር እና ትንታኔያዊ እይታን እናቀርባለን።

ይህ አውድ መሳይ ከፓርቲ ወገንተኝነት የጸዳ፣ በጊዜ የተገደበ የሽግግር መንግስት እንዲኖር ያቀረበውን ሃሳብ በተለይ እንደ ቲዎሬቲካል ፅንሰ-ሀሳብ ሳይሆን ዓላማውን ሳያሳካ በኢትዮጵያ ተደጋጋሚ የሽግግር አዙሪት ለመስበር የተነደፈ ዘዴ ነው። ነገር ግን በኢትዮጵያ ነባራዊ ሁኔታ ተግባራዊነቱ ወሳኝ የሆኑ ቅድመ ሁኔታዎችን የሚጠይቅ ሲሆን እነዚህም የልሂቃን ቅንጅት፣ የግጭት አፈታት፣ ህዝባዊ ተሳትፎ እና ሰፊ ህጋዊነት፣ ይህ ነጸብራቅ በጥልቀት የሚዳስሳቸው ጉዳዮች ናቸው።

የሚከተለው ነጸብራቅ መደበኛ ኃይልን እና ተግባራዊ አዋጭነትን ለማሳካት የቀረበውን ሃሳብ ተጨማሪ ማብራሪያ የሚሹ አምስት ቁልፍ ጉዳዮችን በመዳሰስ የፕሮፌሰር ማሳይን ንድፈ ሃሳብ ይመለከታል።

ሦስተኛ፡- ለተጠባባቂው መንግሥት ወሳኝ መሰናክሎች እና ስልታዊ ጉዳዮች

የኢትዮጵያ የከሸፉ ሽግግሮች ታሪክ ለዴሞክራሲያዊ ግስጋሴ የስርዓት ማነቆዎችን አጉልቶ ያሳያል። እነዚህን መሰናክሎች መረዳት የፈላጭ ቆራጭ መንግስትን ሞዴል ለመንደፍ ወሳኝ ነው። ይህ ክፍል ይህንን ሽግግር እውን ለማድረግ መስተካከል ያለባቸውን ፖለቲካዊ እና ተቋማዊ ተግዳሮቶችን ይዳስሳል።

1. ግትር አገዛዝን መጋፈጥ

ፕሮፌሰር መሳይ አሁን ያለው “የተመረጠው” መንግስት የስራ ዘመኑን ሲያጠናቅቅ ስልጣን የሚለቅበትን ሁኔታን በማሳየት የሞግዚት ሞዴል ተግባራዊ ለማድረግ ያስችላል። ሆኖም፣ ይህ ሁኔታ በፈቃደኝነት የመገደብ ደረጃን ይይዛል፣ ይህም የኢትዮጵያ ገዢ ልሂቃን ጥንትም ሆነ ዛሬ፣ ያለማቋረጥ ማሳየት ተስኗቸዋል። ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ኃይል፣ መሳይ እንደገለጸው ፣ በሥነ-ሕመም ፍፁም ነው እናም በፈቃዱ አይተወም። አሁን ያለው የአብይ አህመድ አገዛዝ ይህንኑ አካሄድ በመከተል የተማከለ ስልጣንን በማሳየት፣ የሃሳብ ልዩነትን ለማፈን እና ተቋማትን በማዘዋወር የአገዛዙን ህልውና ያረጋግጣል።

ማዕከላዊው ፈተና ግልጽ ነው፡- የፖለቲካ፣ የሲቪል ወይም አለማቀፋዊ ኃይሎች እምቢተኛ ገዥ አካል ከስልጣን እንዲወርድ ማስገደድ ወይም ቢያንስ ገለልተኛ አስመራጭ አካል እንዲቋቋም እንዴት ሊፈቅዱ ይችላሉ? ያለዚህ ማበረታቻ, ጠባቂው ሞዴል ከቲዎሪ በላይ መሄድ አይችልም. የትኛውም የዴሞክራሲ ሽግግር መንገድ ለዚህ ጥያቄ መልስ በመስጠት መጀመር አለበት።

2. ልሂቃን ፖላራይዜሽን ማሸነፍ እና የፖለቲካ መድረክ መመስረት

መሳይ በኢትዮጵያ ውስጥ ለዜሮ ድምር የፖለቲካ ውድድር መሰረት የሆነው “የታሰቡ ህጎች” እና ገዥዎች አለመኖራቸውን በትክክል አመልክቷል። ሆኖም ይህ ሁኔታ በሊቃውንት መካከል መተማመን፣ ቅንጅት እና የጋራ የፖለቲካ ቋንቋ በሌለበት ሁኔታ የገለልተኛ አካል መመስረትን አሁን ባለው ሁኔታ የማይቻል ያደርገዋል። የኢትዮጵያ ብሔርን ያማከለ የፌዴራል አደረጃጀት መለያየትን ያባብሳል፣ በፖለቲካ ቡድኖች መካከል መግባባት መፍጠር እጅግ አስቸጋሪ ያደርገዋል።

የትኛውም የሽግግር መንግስት ከመመስረቱ በፊት የኢትዮጵያ ልሂቃን የጋራ የፖለቲካ መድረክ ያስፈልጋቸዋል። ይህ ቦታ የዲሞክራሲ ኃይሎች ከስልጣን በኋላ ባለው ስርአት መሰረታዊ ህጎች ላይ እንዲስማሙ ያስችላቸዋል። ያለ እሱ፣ “ከፓርቲ ውጪ ያለ የሽግግር አካል” ምኞት ብቻ ይቀራል። በውስጣዊ ግፊትም ይሁን በውጫዊ ሽምግልና የፖለቲካውን ክፍል ማሰባሰብ ይህን ቀላል ስምምነት ላይ ለመድረስ አስፈላጊ ነው።

3. ለድንገተኛ ውድቀት ማቀድ፡- ከውድቀት በኋላ ስትራቴጂ

መሳይ በጽሁፉ ባጭሩ የዘረዘረው አንዱ ሊሆን የሚችለው አገዛዙ የስልጣን ዘመኑን ሲያጠናቅቅ በፈቃዱ መልቀቅ ነው። ሆኖም፣ በኢትዮጵያ የፖለቲካ እውነታ፣ እንዲህ ዓይነቱ እርምጃ በጣም የማይታሰብ ነው። በይበልጥ የሚበዛው በግዳጅ የሚነሳበት፣በግፊት የሚገፋፋ፣የከፋ የኢኮኖሚ ቀውስ፣የከፍተኛ የዋጋ ንረት፣በሲቪል ሰርቫንት እና የጸጥታ ሃይሎች መካከል ያለው ቅሬታ እያደገ፣በአማራ እና ኦሮሚያ ውስጥ የተራዘመ ግጭቶች ናቸው። እነዚህ ሁኔታዎች ህዝባዊ አመጽ ወይም የአገዛዙን የውስጥ መበታተን እና በግዳጅ ከስልጣን እንዲወርዱ ሊያደርጉ ይችላሉ። ይህ ከተፈጠረ ግን ደርግንና ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይን በቀደሙት የሽግግር ጊዜዎች የሚያስታውስ አዲስ አምባገነን አካል ብቅ ሊል ይችላል የሚል ስጋት አለ።

በዚህ ሁኔታ፣ ሞግዚት ሞዴል አስቸኳይ ይሆናል፣ እንደ ቅድመ ሁኔታ ሳይሆን፣ ውድቀት በሚከሰትበት ጊዜ እንደ መከላከያ ነው። ቅድሚያ የሚሰጠው ሌላ ማዕከላዊ ባለስልጣን ስልጣን እንዳይይዝ መከላከል ነው። ይህ ማለት በተቃዋሚ ፓርቲዎች፣ በዲያስፖራዎች እና በአለም አቀፍ አጋሮች መካከል አስቀድሞ በቅንጅት የተደገፈ ገለልተኛ እና ጊዜያዊ የምርጫ አካል በፍጥነት ማቋቋም እና አገዛዙ ሲወድቅ ወዲያውኑ እርምጃ ለመውሰድ ዝግጁ ነው።

4. ግጭት እና የተንከባካቢው ስልጣን ገደቦች

MASSAI ማዕቀፍ እየሰፋ ሲሄድ መሰረታዊ የአሠራር ክፍተትን ለመፍታት በአንድ ጊዜ የግጭት ማረጋጋት እና የምርጫ ገለልተኝነት አስፈላጊነትን ይገነዘባል። ነፃ ምርጫ በተናጥል ሊካሄድ አይችልም። ገለልተኛ የሆነ የምርጫ ዳኛ ብቻ ሳይሆን አካባቢን ለማረጋጋት በአንድ ጊዜ ጥረቶችንም ይጠይቃሉ።

ማንኛውም የኢትዮጵያ የሽግግር እቅድ እየተከሰቱ ያሉ ግጭቶችን፣ ደካማ ተቋማትን እና ጥልቅ ክፍፍልን ጨምሮ ውስብስብ እውነታዎችን መፍታት አለበት። መፍትሔው ባለ ሁለት ደረጃ አካሄድ ነው —አስቸኳይ የጸጥታና የሰብአዊ ፍላጎቶችን ለመፍታት ገለልተኛ የሆነ ተጠባቂ መንግሥት እና የማረጋጋት አካልን በማጣመር። እነዚህ ሁለት ሚናዎች በአንድ ላይ ተአማኒ እና ሰላማዊ ዴሞክራሲያዊ ሽግግርን ሊያመቻቹ ይችላሉ ። ይህ ክፍል የሁለት ደረጃ ሞዴል እና ተዓማኒ እና ሰላማዊ ዲሞክራሲያዊ ሽግግርን በማመቻቸት ያላቸውን የተለዩ እና የተቀናጁ ሚናዎች ይዘረዝራል።

ባለ ሁለት ደረጃ ሞዴል;

የአሳዳጊው የመንግስት ሞዴል በጣም ጉልህ እንቅፋት ከሆኑት መካከል አንዱ ጠባብ ተልእኮው ነው። ተጠባቂው መንግሥት (የመጀመሪያው ደረጃ) የሕግ አውጭ ወይም አስፈጻሚ ተግባራትን በማስቀረት በስድስት ወራት ውስጥ ነፃና ፍትሐዊ ምርጫን በማዘጋጀት ላይ ብቻ ትኩረት ያደርጋል። ነገር ግን የኢትዮጵያ ወቅታዊ የፖለቲካ እውነታ በሰፊ ግጭት፣ ሰብአዊ ቀውሶች እና የተቋማት ደካማነት መታየቱ የማይታለፉ ተግዳሮቶችን ፈጥሯል። እነዚህን አንገብጋቢ ጉዳዮች መፍታት ያቃተው የበላይ ጠባቂ መንግስት ተዛማጅነት የጎደለው ወይም የከፋው በተፎካካሪ አንጃዎች መጠቀሚያ መሳሪያ ሊሆን ይችላል።

ይህንን ክፍተት ለመቅረፍ የተደራጁን መንግስት ገለልተኝነቱን የሚያመጣና ግጭቱን ለማረጋጋት እና ሽግግሩን የሚደግፍ ባለ ሁለት ደረጃ ሞዴል አስፈላጊ ነው። ይህ መዋቅር ጊዜያዊ መንግስት በምርጫ ስልጣኑ ላይ እንዲያተኩር የሚያረጋግጥ ሲሆን ተጨማሪ አካል (ሁለተኛ ደረጃ) የኢትዮጵያን አስቸኳይ የፀጥታ እና የሰብአዊ ተግዳሮቶች በተመሳሳይ ጊዜ ውስጥ ለመፍታት ያስችላል።

በክፍል 2 ለተጠባባቂው መንግስት የሚሰጠውን ማበረታቻ እና ለውጡን የሚያመቻቹ የተለያዩ ሁኔታዎች ላይ ዝርዝር ትንታኔ እናደርጋለን። ይህ ትንተና እነዚህ ሁኔታዎች እንዴት ሊገለጡ እንደሚችሉ፣ ተያያዥ ስጋቶችን እና ገደቦችን፣ እና የአንደኛ እና ሁለተኛ ደረጃ አካላትን ሚናዎች ጨምሮ ይዳስሳል። ንጽጽሮችን እና የተዋቀረ ትንታኔዎችን ለማመቻቸት የሁኔታ ማትሪክስ ይካተታል።

ደረጃ 1፡ ሞግዚት መንግስት (ዋና አካል)

ጊዜያዊው መንግሥት የኢትዮጵያን የዴሞክራሲ ሽግግር ሂደት ገለልተኛ ዳኛ ሆኖ ያገለግላል። ብቸኛ ተልእኮው የነጻ እና ፍትሃዊ ምርጫዎችን ዝግጅት፣ ቁጥጥር እና ትግበራ መቆጣጠር ይሆናል። የዚህ አካል አባላት ከፓርቲ-ያልሆኑ የህብረተሰብ ክፍሎች ማለትም አካዳሚዎች፣ የሃይማኖት ተቋማት፣ የሲቪል ማህበረሰብ እና የሙያ ማኅበራት ይገኙበታል። ገለልተኛነትን ለማረጋገጥ፡-

አባላት ከየትኛውም የፖለቲካ ድርጅት ጋር ግንኙነት መፍጠር የለባቸውም።
በሚቆጣጠሩት ምርጫ ለምርጫ መወዳደር አይችሉም።
ሥልጣናቸው ከምርጫ ሂደት ጋር በተያያዙ የአስተዳደር እና የሥርዓት ተግባራት ላይ ብቻ የተገደበ ነው።

ይህ ጥብቅ ትኩረት የመጀመርያው ምድብ ገለልተኛ ሆኖ እንዲቀጥል እና በፖለቲካ ወጥመድ ውስጥ ከመግባት ወይም ቀደም ሲል በኢትዮጵያ የተደረጉ የሽግግር ዝግጅቶችን አበላሽቶ ከመግባት ይቆጠባል።

የመጀመሪያ ደረጃ ምርጫ ሂደት

የአንደኛ ደረጃ አካል ገለልተኝነት እና ህጋዊነት ማረጋገጥ የሚጀምረው አባላቶቹ ቃለ መሃላ ከመፈፀማቸው በፊት ነው።የመረጣቸው ሂደትና መንገድ በቀጣይ የሚያከናውኑትን ተግባራት ያህል አስፈላጊ ነው። አስተማማኝና ሰፊ መሠረት ያለው የአመራረጥ ዘዴ ከሌለ፣ በሚገባ የታሰበበትና በሚገባ የታሰበበት የአስተዳደር ሞዴል እንኳን ሳይጀመር የሕዝብ አመኔታን ሊያጣ ይችላል። በዚህ ምክንያት አንደኛ ደረጃ አካል የማዋቀር ሂደት በሁለት በጥንቃቄ የታሰቡ ምዕራፎች መከፈል አለበት፡- አንደኛ፡ ራሱን የቻለ የምርጫና አጣሪ ኮሚቴ (ISVC) በመሰናዶ ጊዜ ማቋቋም እና ሁለተኛ፣ የፖለቲካ ሽግግሩ ከተጀመረ በኋላ ያንን ኮሚቴ እንዲመርጥ ማድረግ።

ደረጃ 1 – ገለልተኛ ምርጫ እና ማረጋገጫ ኮሚቴ (ISVC) ማቋቋም

የኢትዮጵያ ነፃ ምርጫ ኮሚሽን ለሽግግር መንግስት በሚዘጋጅበት ወቅት እንደ ቀዳሚ አጀንዳነት የተቋቋመ ጊዜያዊ፣ ከፓርቲ ውጪ የሆነ ሙሉ በሙሉ ኢትዮጵያውያንን ያቀፈ አካል ይሆናል። ኮሚሽኑ አስፈላጊ ሆኖ ሲገኝ እርምጃ ለመውሰድ ዝግጁ መሆኑን ለማረጋገጥ ይህ ደረጃ ከማንኛውም የፖለቲካ ሽግግር አስቀድሞ መጀመር አለበት።

የISVC አባልነት መስፈርት፡

የተረጋገጠ ታማኝነት እና የህዝብ እምነት።
በአሁኑ ጊዜ የትኛውም የፖለቲካ ድርጅት አባልነት የለም።
ጊዜው ያለፈበት ስርዓት አይግቡ.
በሚቀጥለው ምርጫ አትወዳደር።
በህግ ፣ በአስተዳደር ፣ በሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶች አመራር ወይም በሙያዊ አገልግሎቶች ውስጥ እውቅና ያለው ልምድ።

ለመግለጽ፡-

የተከበሩ ጡረተኞች ወይም ንቁ ዳኞች እና የሕገ መንግሥት ጠበቆች።
በኢትዮጵያ ከሚገኙት ዋና ዋና የሃይማኖት ምክር ቤቶች የተውጣጡ ከፍተኛ መሪዎች።
የባለሙያ ማህበራት ኃላፊዎች (ጠበቆች, ዶክተሮች, አስተማሪዎች, መሐንዲሶች).
ከዩኒቨርሲቲዎች የመጡ ታዋቂ ምሁራን።
የሰራተኛ ማህበራት ተወካዮች, አርሶ አደሮች, ሴቶች እና ወጣቶች.

የISVC አባላት በክልሎች፣ ብሄረሰቦች፣ ጾታዎች እና ሙያዎች ያሉ ልዩነቶችን በማረጋገጥ በዋና ዋና የፖለቲካ ፓርቲዎች እና በሲቪክ አካላት ይሾማሉ። ሹመት ከቀረቡት አካላት ውስጥ ሁለት ሶስተኛውን ብልጫ ያስፈልገዋል ።

ደረጃ 2 – የመጀመሪያውን ደረጃ መምረጥ

አንዴ ገዥው አካል ከተገለበጠ ፣ ከተወገደ፣ ወይም በሌላ መንገድ ማስተዳደር ካልቻለ ፣ ISVC ወዲያውኑ የአንደኛ ደረጃ ምርጫ ሂደቱን ይጀምራል፡-

እውቅና ካላቸው የሲቪል፣ የባለሙያ፣ የሃይማኖት እና የአካዳሚክ አካላት እጩዎችን ይጠይቁ።
የእንስሳት ህክምና እጩዎች በመጀመሪያ ደረጃ የብቃት መስፈርት መሰረት፡-

ሀ. በማንኛውም ፓርቲ ወይም በእጩነት ውስጥ ምንም አባልነት የለም.

ለ. የተጠናቀቀ ስርዓት ወይም የመከላከያ ኃይል የለም.

ሐ. በሙስና እና በሰብአዊ መብቶች ላይ የተረጋገጠ ዘገባ።

ለሕዝብ ምርመራ ስሞቹን ያትሙ እና የሰነድ ተቃውሞዎችን ግምት ውስጥ ያስገቡ።
የመጨረሻ አባላት ምርጫ በ ISVC በሁለት ሶስተኛ ድምጽ ።
በክልሎች፣ በብሔረሰቦች፣ በጾታ እና በሙያዎች ሚዛናዊ ውክልና መስጠት ግዴታ ነው።
ሁሉም የስብሰባ ደቂቃዎች ይቀረጻሉ እና ይፋ ይሆናሉ። ማንኛውም ተአማኒነት ያለው አድልዎ ወይም የስነምግባር ጉድለት ከተረጋገጠ የሰራተኛውን መተካት ለማመቻቸት የማቋረጫ ዘዴ ተግባራዊ ይሆናል.

ይህ ባለ ሁለት እርከን አካሄድ በጊዜያዊው መንግስት የሚመረጠው አመራር ከጅምሩ በሰፊ መግባባት እና በህዝብ አመኔታ ላይ የተመሰረተ መሆኑን ያረጋግጣል።

ከተመረጠ በኋላ የመጀመሪያው ምድብ የምርጫውን ሂደት የማደራጀት እና የመቆጣጠር ስራውን ወዲያውኑ ይወስዳል, በተስማሙበት የስድስት ወራት ጊዜ ውስጥ ይሰራል, የጊዜ ገደቡ አስቀድሞ በተገለጹ ልዩ ሁኔታዎች ካልተራዘመ በስተቀር.

ደረጃ 2፡ የግጭት ማረጋጊያ እና የሽግግር ምክር ቤት (ተጨማሪ አካል)

ሁለተኛው ደረጃ፣ የግጭት ማረጋጊያ እና የሽግግር ምክር ቤት (CSTC) በመባል የሚታወቀው፣ የኢትዮጵያን አንገብጋቢ የጸጥታ እና የሰብአዊ ተግዳሮቶች ለመፍታት ያስችላል። በዚህ ጽሑፍ ውስጥ፣ እነዚህ ቃላቶች ይህንን አካል ለማመልከት በተለዋዋጭነት ጥቅም ላይ ይውላሉ፣ ይህም የአሳዳጊውን የመንግስት ሞዴል ያሟላል ።

ከተጠባቂው መንግሥት ጋር በመተባበር ሁለተኛው ኮሚቴ የኢትዮጵያን አንገብጋቢ የጸጥታና የሰብዓዊ ተግዳሮቶች ለመፍታት ያስችላል። ይህ ኮሚቴ በአለም አቀፍ ታዛቢዎች ቁጥጥር ስር ያሉ የተቃዋሚ ፓርቲዎች፣ የሲቪክ ማህበራት፣ የአማራ እና የኦሮሚያ ታጣቂዎች፣ የክልል አመራሮች እና ምናልባትም የጦር ሰራዊት ተወካዮችን ያካትታል። የእሱ ዋና ኃላፊነቶች የሚከተሉትን ያካትታሉ:

የተኩስ አቁም መደራደር እና የሰላም ስምምነቶችን ማመቻቸት።
ሰብአዊ እርዳታን ማስተባበር እና ግጭት የተከሰተባቸውን አካባቢዎች ተደራሽ ማድረግን ማረጋገጥ።
ማስረጃዎችን በመመዝገብ፣ ውይይትን በማስተዋወቅ እና ከምርጫ በኋላ ስልጣን ለሚረከበው መንግስት መሰረት በመጣል የሽግግር ፍትህ መሰረት መጣል።
የተፈናቀሉ ህዝቦች ወደ ፖለቲካው ሂደት እንዲቀላቀሉ ድጋፍ ያድርጉ።

ጊዜያዊ ባለስልጣን፡ ከስርዓት ለውጥ በኋላ የሁለተኛው ደረጃ ቀጥተኛ ሚና

አንድ አምባገነናዊ አገዛዝ ከተወገደ በኋላ ሀገሪቱ በጣም የተጋለጠችበት ምዕራፍ ውስጥ ትገባለች። ቀድሞ የተስማማው ህጋዊ ባለስልጣን ከሌለ የፈጠረው የሃይል ክፍተት ወደ ትርምስ፣ የትጥቅ ፉክክር አልፎ ተርፎም ሌላ ፈላጭ ቆራጭ ሃይል እንዲነሳ ሊያደርግ ይችላል። ባለ ሁለት ደረጃ ሞግዚት ሞዴል, ሁለተኛው ደረጃ ወዲያውኑ ይህንን ክፍተት ለመሙላት ዝግጁ ነው.

የሁለተኛው እርከን ምስረታ የተቃዋሚ ፓርቲዎች ተወካዮች፣ የክልል አስተዳደሮች፣ ለሰላም የሚተጉ ታጣቂ ቡድኖች እና ሲቪል ተዋናዮችን ያካተተ ሲሆን ይህም እንደ ጊዜያዊ ባለስልጣን ሆኖ ለመስራት አስፈላጊውን የፖለቲካ ስፋት ይሰጣል። ተልእኮው ፀጥታን ማረጋጋት፣ የተኩስ አቁም ዝግጅቶችን መቆጣጠር፣ ሰብአዊ ተደራሽነትን ማመቻቸት እና የመጀመሪያ ደረጃ እስኪቋቋም ድረስ መሰረታዊ አስተዳደራዊ ተግባራትን መጠበቅን ያካትታል።

ይህንን ሚና ለመወጣት የሁለተኛው ደረጃ አስቀድሞ መዘጋጀት አለበት ፣ እና የመጀመሪያው ደረጃ ገለልተኛ ምርጫ እና ማረጋገጫ ኮሚቴ (አይኤስቪሲ) እንዲሁ አስቀድሞ መዘጋጀት አለበት። ስለዚህ የዝግጅት ጊዜ የሚከተሉትን ማካተት አለበት:

በሁለተኛው ደረጃ የውሳኔ አሰጣጥ እና ደንቦች ላይ በፖለቲካ እና በሲቪል ተዋናዮች መካከል ስምምነት.
እምነትን በማሳደግ እና የስልጣን ይገባኛል ጥያቄዎችን በመከላከል የሁለተኛው ደረጃ ሚና ስላለው የህዝብ ግንኙነት።
በሁለተኛው ደረጃ እና በ ISVC መካከል የማስተባበር እቅዶች ከተጫነ በኋላ የምርጫ ተግባራትን ወደ መጀመሪያው ደረጃ ለስላሳ እና ፈጣን ርክክብ ለማድረግ።

ሁለተኛውን ደረጃ አስቀድሞ በማዘጋጀት የቢዝነስ ሞዴል የኢትዮጵያ ሽግግር በሥርዓትና በሕጋዊነት መጀመሩን ያረጋግጣል እንጂ አለመረጋጋትና ግጭት አይደለም።

ሁለተኛው ደረጃ ወደ ሽግግር መንግሥት እንዳይጎለብት ማድረግ

ባለ ሁለት እርከን ሞዴል ትልቅ አደጋን ይፈጥራል፡ ሁለተኛው ደረጃ ሰፊ ስልጣን ይዞ ባለማወቅ የግዴታ የሽግግር መንግስት ሊሆን ይችላል፣ ይህም የጥበቃ ማዕቀፉን ገለልተኝነቱን እና ውሱንነት ይጎዳል። ይህንን ለመከላከል በርካታ መዋቅራዊ መከላከያዎችን መተግበር አለብን፡-

በጣም የተገደበ ሥልጣን
፡ ሁለተኛው ምድብ ምንም ዓይነት የሕግ አውጭም ሆነ አስፈፃሚ ሥልጣን አይኖረውም። አላማው ግጭቶችን ማረጋጋት እና ሰብአዊ እርዳታን ማስተባበር ሲሆን ይህም ከአስተዳደር አካል ወይም የፖለቲካ ተደራዳሪነት ይልቅ አስታራቂ ሆኖ መስራት ነው።
የፖለቲካ ዕጩነት እገዳ፡-
የሁለተኛው ምድብ አባላት ከፖለቲካ ፓርቲዎች፣ ወታደራዊ ወይም ሌሎች ልሂቃን ቡድኖች ጋር ግንኙነት ያላቸው ወደፊት ምርጫዎች እንዳይሳተፉ መከልከል አለባቸው። ይህም የሁለተኛውን ምድብ ታማኝነት ያረጋግጣል እና የፖለቲካ ፍላጎት መድረክ እንዳይሆን ያደርጋል።
ገለልተኛ የክትትል ዘዴ፡-
የሁለተኛ ደረጃ እንቅስቃሴዎች በገለልተኛ ቴክኒካል ሴክሬታሪያት ክትትል ሊደረግባቸው ይገባል፣ በተለይም በታመኑ የሀገር ውስጥ ተቋማት እና እንደ አፍሪካ ህብረት ወይም የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ባሉ አለም አቀፍ ዋስትና ሰጪዎች ቁጥጥር ስር መሆን አለበት። ይህ ቁጥጥር ደረጃ II የተሰጠውን ሥልጣን እንደሚከተል እና ድንበሮቹን እንደማይያልፍ ያረጋግጣል።
በጊዜ የተገደበ ክዋኔ፡-
ሁለተኛው ምድብ ምርጫ ሲያካሂድ ወይም የማረጋጊያ አላማውን ሲያሳካ የሚያከናውነውን ተግባር በማጠናቀቅ በፀሐይ መጥለቅ አንቀጽ ስር መስራት አለበት። ይህ ደግሞ በኢትዮጵያ የፖለቲካ ምኅዳር ውስጥ ቋሚ ቦታ እንዳይሆን ያደርገዋል።
ግልጽነት እና ተጠያቂነት፡-
ሁሉም የደረጃ 2 ውይይቶች፣ ውሳኔዎች እና ሂደቶች ተዘግበው ለህዝብ ይፋ መሆን አለባቸው። የሲቪል ማህበረሰቡ እና ሚዲያዎች ተግባራቸውን በመከታተል ተጠያቂነትን ለማረጋገጥ ንቁ ሚና መጫወት አለባቸው።

እነዚህን ዋስትናዎች ተግባራዊ በማድረግ፣ ሁለተኛው ደረጃ የሽግግር ማረጋጋት ሚናውን መወጣት የሚችለው የጊዜያዊ መንግሥት ገለልተኝነቱንና ውሱን ሥልጣንን ሳይሸራረፍ ነው።

ባለ ሁለት ደረጃ የእንክብካቤ ማዕቀፍን በማንቃት ላይ

ይህ ድርብ ሞዴል ለኢትዮጵያ ብጥብጥ የፖለቲካ እና የጸጥታ ሁኔታ ተስማሚ ነው። የምርጫ ገለልተኝነቶች እና የግጭት ማረጋጊያ መንትያ መስፈርቶችን ይመለከታል, ይህም ተጠባቂው መንግስት ታማኝ እና ውጤታማ ሆኖ እንዲቀጥል ያደርጋል. ሆኖም ፣ የእሱ ስኬት በብዙ ተጨማሪ ምክንያቶች ላይ የተመሠረተ ነው-

የልሂቃን ድጋፍ ፡ ሁለቱም ደረጃዎች ሰፊ የፖለቲካ ተዋናዮች፣ የሲቪል ማህበረሰብ እና የክልል መሪዎችን ድጋፍ ማግኘት አለባቸው። የሊቃውንት መግባባት ከሌለ ሞዴሉ ህጋዊ ያልሆነ ወይም የማይሰራ ነው ተብሎ ውድቅ የመሆን ስጋት አለ።
አለም አቀፍ ድጋፍ፡- እንደ አፍሪካ ህብረት፣ የምስራቅ አፍሪካ የልማት በይነ መንግስታት ባለስልጣን ወይም የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ያሉ አለም አቀፍ ዋስትና ሰጭዎች ተሳትፎ ቴክኒካል ድጋፍ ለመስጠት፣ ተገዢነትን ለመቆጣጠር እና ስልጣንን ለመቆጣጠር የሚደረጉ ሙከራዎችን ለመከላከል ወሳኝ ነው።
ህዝባዊ ተሳትፎ፡- የኢትዮጵያ ህዝብ በሽግግሩ ሂደት ንቁ ተሳትፎ ማድረግ አለበት። ታዋቂ ቅስቀሳ፣ የሲቪክ ትምህርት እና የሚዲያ ዘመቻዎች ህዝቡ በአስተዳደር ማዕቀፉ ላይ እምነት እንዲፈጥር እና ህጋዊነቱን ማረጋገጥ ይችላል።

ባለ ሁለት ደረጃ ሞዴል ተግባራዊ አቀራረብን ያቀርባል. ምርጫን ከመረጋጋት መለየት ገለልተኝነቱን እንዲጠብቅ እና አስቸኳይ ቀውሶች እንዲቀረፉ ያደርጋል። ይህ ሞዴል ጠንካራ ጥበቃና ሰፊ ድጋፍ ካገኘች ኢትዮጵያ የፈላጭ ቆራጭነት አዙሪት እንድትላቀቅ እና ለወደፊት ዲሞክራሲያዊ መንገድ እንድትሆን ይረዳታል።

ምንም እንኳን ይህ የፍሰት ገበታ ሁሉንም የሁለት-ደረጃ የእንክብካቤ ሞዴል ገጽታዎችን ባይይዝም በመጀመሪያዎቹ እና በሁለተኛው እርከኖች መካከል ያሉትን አስፈላጊ ሀሳቦችን እና ግንኙነቶችን በምስል ለማሳየት የታሰበ ነው። ለተሟላ ግንዛቤ፣ እባክዎን ተያይዞ ያለውን ጽሑፍ ይከልሱ።

የሽግግር ፍትህን ለተመረጠው መንግስት በመጥቀስ፡-

የሽግግር ፍትህ ህዝባዊ ምክክር፣ ተቋማዊ አቅም እና ህጋዊነትን የሚሻ ውስብስብ ሂደት ነው። ይህንን ተግባር በስድስት ወር የስልጣን ዘመን ወደ ሁለተኛ ደረጃ መመደብ ከአቅም በላይ የመጫን እና በግጭት ማረጋጋት እና በምርጫ ዝግጅት ላይ ካለው ትኩረት እንዲዘናጋ ያደርገዋል። በዚህ አጭር ጊዜ ውስጥ የሚፈጸሙትን ኢሰብአዊ ድርጊቶችን መፍታት እና የፍትህ አካሄዶችን መተግበር የሁለተኛውን ደረጃ ገለልተኝነቱን ሊያዳክም እና አሉታዊ የፖለቲካ ምላሾችን ሊያስነሳ ይችላል ይህም ወደ ወገንተኝነት ክስ ሊያመራ ይችላል።

ይልቁንም ይህንን ሂደት ሁሉን አቀፍ በሆነ መልኩ ለመምራት ጊዜና ስልጣን ለሚኖረው የሽግግር ፍትህን ለተመረጠው መንግስት መስጠት የበለጠ ተግባራዊ ይሆናል። ይህ በእንዲህ እንዳለ ሁለተኛው ደረጃ ማስረጃዎችን በመመዝገብ፣ ውይይትን በማበረታታት እና ከሽግግሩ በኋላ የመረጠው መንግሥት ሚናውን ሙሉ በሙሉ እንዲተገብር የሚያስችለውን ገለልተኛ ተቋማትን ማቋቋም ላይ ሊያተኩር ይችላል።

ሁለተኛው ቡድን ከመጀመሪያው ራሱን ችሎ የሚንቀሳቀሰው ነገር ግን በቅርበት በመቀናጀት የሽግግሩን ፖለቲካዊ እና የጸጥታ ጉዳዮችን በአንድ ጊዜ ለመፍታት ያስችላል። ይህ የሥራ ክፍፍል ጊዜያዊ መንግሥት ከምርጫ ሥልጣን በላይ በሆኑ ሥራዎች ራሱን እንዳይጫን፣ የኢትዮጵያ ውስብስብ የፖለቲካ ምኅዳርም ቸል እንዳይባል ያደርጋል።

5. የህዝብ እና የአለም ማህበረሰብ ሚና

መሳይ የለውጡን ሸክም በኢትዮጵያ ህዝብ ላይ በትክክል አስቀምጧል። ሆኖም፣ አምባገነንነት ስር ሰድዶ እና ልሂቃን እርስበርስ አለመተማመን፣ የውጭ ተዋናዮች አስፈላጊ ይሆናሉ። የአፍሪካ ህብረት፣ የምስራቅ አፍሪካ የልማት በይነ መንግስታት (ኢጋድ)፣ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት እና እንደ አውሮፓ ህብረት እና አሜሪካ ያሉ ቁልፍ አጋሮች የሰላም እና የተሃድሶ ኮንፈረንስ በመጥራት፣ ለሽግግር አስተዳደር የቴክኒክ እና የፖለቲካ ድጋፍ በመስጠት እና በሽግግሩ ወቅት ማንኛውንም የስልጣን ወረራ ለመከላከል የደህንነት ዋስትናዎችን በመስጠት መርዳት ይችላሉ።

በማሳይ የተጠቀሰው የባንግላዲሽ የአስተዳደር ሞዴል በጠንካራ ህዝባዊ ተቃውሞ እና በወታደራዊ ግፊት ብቻ ነው የወጣው (አለም አቀፍ ቀውስ ቡድን፣ 2008)። የቱኒዚያ ሰላማዊ የስልጣን ሽግግር የኖቤል ተሸላሚ በሆነው አለም አቀፍ ብሄራዊ ውይይት ኳርት (ጂንስበርግ እና ሙስጠፋ፣ ኤስ.፣ 2014) የተደገፈ የህዝብ ተቃውሞ ተከትሎ ነው። የኢትዮጵያ መንገድ ተመሳሳይ የሆነ የውስጥ አመጽ እና የውጭ ማመቻቸትን የሚጠይቅ ሳይሆን አይቀርም።

በስልጣን ላይ ያለው መንግስት የሚያጋጥሙት እንቅፋቶች ጉልህ ናቸው, ግን ሊቋቋሙት የማይችሉት አይደሉም. መፍትሄው በሶስት ምሰሶዎች ላይ በተመሰረተ ስልታዊ ማዕቀፍ ላይ ነው-የልሂቃን ቅንጅት, የደህንነት መረጋጋት እና ውጤታማ የህዝብ ተሳትፎ.

ለስልጣን ተቆርቋሪ መንግስት የሞራል እና የፖለቲካ ክርክሮች ግልጽ ቢሆኑም፣ ስልታዊው ጥያቄ ግን አሁንም በኢትዮጵያ አሁን ባለችበት የፖለቲካ ሁኔታ ይህ አሰራር እንዴት ሊተገበር ይችላል? ከታሪክ አኳያ ፈላጭ ቆራጭ ገዥዎች የተሸከሙት በውስጥ ክፍፍል፣ በዘላቂ ህዝባዊ ንቅናቄ እና በውጫዊ ጫናዎች ጥምረት ብቻ ነው።

ኢትዮጵያ ውስጥ፣ ይህ በቅደም ተከተል ስትራቴጂ መልክ ሊወስድ ይችላል ፡ (1) የተዋሃደ የሽግግር ፍኖተ ካርታ ማድረግ የሚችል ልሂቃን ጥምረት መፍጠር፤ (2) የአገዛዙን የቤት ውስጥ ህጋዊነት ለማዳከም ሰፊ ህዝባዊ ተቃውሞዎችን ማሰባሰብ; (3) የታለሙ ማዕቀቦችን መበዝበዝ፣ ዲፕሎማሲያዊ ማግለል እና ክልላዊ ሽምግልና ያለመለወጥ ወጪዎችን ከፍ ለማድረግ; እና (4) በወሳኝ ጊዜ አለመግባባትን ለማበረታታት ከመካከለኛ ደረጃ ደህንነት እና ቢሮክራሲያዊ ተዋናዮች ጋር ጸጥ ያለ የመገናኛ መስመሮችን መገንባት። እንዲህ ያለ የግፊት መዋቅር ከሌለ፣ ተጠባቂው ሞዴል ምንም ተግባራዊ የስልጣን መንገድ በሌለው አሳማኝ ሀሳብ የመቆየት አደጋ አለው።

ለተጠባባቂ መንግሥት ሥርዓታዊ እና ፖለቲካዊ እንቅፋቶችን ከለየ በኋላ ቀጣዩ እርምጃ እነዚህን ተግዳሮቶች እንዴት መፍታት እንደሚቻል መወሰን ነው። ክፍል 4 በኢትዮጵያ ተጨባጭ ሁኔታ ላይ የተመሰረተ እና በአለምአቀፍ ትምህርቶች ተመስጦ፣ ሞዴሉን ተግባራዊ ለማድረግ የሚያስፈልጉ ቅድመ ሁኔታዎችን እና የዝግጅት እርምጃዎችን የሚዘረዝር ስትራቴጂያዊ ማዕቀፍ አቅርቧል።

የህዝብ ግንኙነት ስትራቴጂ

አገዛዙ ከተወገደ በኋላ ህዝባዊው መድረክ ለአገሪቱ ቅርብ የወደፊት እጣ ፈንታ ተወዳዳሪ ራዕይ ክፍት ይሆናል። ከቀረቡት ሀሳቦች መካከል ሁለቱ በጣም ታዋቂው የሽግግር መንግስት ሰፊ፣ ምንም እንኳን በፖለቲካዊ ውዝግብ፣ ስልጣን እና ጊዜያዊ ምርጫን የማካሄድ ስልጣን ያለው ጊዜያዊ መንግስት ያለው የሽግግር መንግስት ናቸው።

የሞግዚት ሞዴል ህጋዊነት የተመካው በህዝቡ፣ በታጣቂ ቡድኖች እና በሲቪል ማህበረሰቡ መሪዎች ፈጣን እና ግልፅ ግንዛቤ ላይ እንደ አስተማማኝ እና ዴሞክራሲያዊ አማራጭ ነው። ስለዚህ የመሰናዶ ምእራፍ የአገዛዙን ውድቀት አስቀድሞ ህዝቡ መርሆቹን፣ አወቃቀሩን እና ጥበቃውን እንዲያውቅ ንቁ ትምህርታዊ ጥረትን ማካተት ይኖርበታል።

መልእክቶች ሞግዚት ሞዴል ለምን የቀድሞ የሽግግር መንግስታትን ወጥመዶች እንደሚያስወግድ፣ አንደኛ እና ሁለተኛ ደረጃዎች እንዴት እንደሚሰሩ እና የጊዜ ገደቦች እንዴት ከስልጣን መጠናከር እንደሚከላከሉ ማብራራት አለባቸው። እነዚህ ጥረቶች የዲያስፖራ ሚዲያዎችን፣ የታመኑ የሲቪክ እና የሀይማኖት አባቶችን፣ መሰረታዊ መረቦችን እና የተከበሩ ባለሙያዎችን ሀሳቡ ለተለያዩ ተመልካቾች እንዲደርስ ማድረግ አለበት። ሞግዚት ሞዴሉን በጠረጴዛው ላይ በሰፊው የሚታወቅ እና ተዓማኒነት ያለው እቅድ በማድረግ፣ ከገዥው መንግስት በኋላ መቀበሉ የበለጠ እድል ይኖረዋል።

አራተኛ፡ የዲሞክራሲያዊ ሽግግር ስትራቴጂካዊ ማዕቀፍ፡ መሰረታዊ መስፈርቶች እና የዝግጅት እርምጃዎች

1. መሰረታዊ መስፈርቶች

የእንክብካቤ ሞዴልን በኢትዮጵያ ተግባራዊ ለማድረግ የሚከተሉት ቅድመ ሁኔታዎች ትኩረት ሊሰጣቸው ወይም በቁም ነገር መታየት አለባቸው፡-

የልሂቃን መድረክ መመስረት፡- ተቃዋሚ ፓርቲዎች፣ የሲቪክ ማህበራት፣ የዲያስፖራ ተዋናዮች እና ተፅዕኖ ፈጣሪ መሪዎች ምንም እንኳን የስርዓት ለውጥ ከመከሰቱ በፊት ምንም እንኳን መደበኛ ባልሆነ መንገድ ቢሆን የማስተባበር መድረክ መፍጠር አለባቸው።
የመነሻ ማዕቀፍ ማዘጋጀት ፡ የኃላፊዎችን አወቃቀር፣ የምርጫ መስፈርቶችን፣ የጊዜ ሰሌዳን እና መከላከያዎችን የሚገልጽ የሽግግር ፍኖተ ካርታ አስቀድሞ ስምምነት ላይ መድረስ እና ለሕዝብ ተደራሽ መሆን አለበት።
ሰፋ ያለ ህዝባዊ መግባባት መፍጠር ፡ ታዋቂ ቅስቀሳዎች፣ የሚዲያ ዘመቻዎች እና የዲያስፖራ እንቅስቃሴ ለአስተዳዳሪው ሞዴል ህዝባዊ ድጋፍን ከአምባገነንነት አዋጭ አማራጭ ለማሰባሰብ አስፈላጊ ነገሮች ናቸው። እነዚህ ጥረቶች ዜጐች ነፃና ፍትሃዊ ምርጫ እንዲያደርጉ፣ መንግሥት የሕዝብን ፍላጎት እንዲያንፀባርቅ ያስችላል።
አለምአቀፍ አጋሮችን ማሳተፍ፡- ዲፕሎማሲያዊ መግባባትን መፈለግ እና ወሳኝ በሆኑ ጊዜያት ጫና ለመፍጠር ተፅዕኖ ፈጣሪ ከሆኑ ባለድርሻ አካላት ድጋፍ ማግኘት።
ለድንገተኛ ውድቀት ይዘጋጁ ፡ የአገዛዝ ውድቀት፣ የኢኮኖሚ ቀውስ ወይም የሊቃውንት መፈራረስ ሲያጋጥም ጠባቂ ዘዴን ተግባራዊ ለማድረግ ይዘጋጁ።

እውነተኛ ሽግግር እንዲኖር ተቃዋሚ ፓርቲዎች እና ታጣቂ ቡድኖች ቢከፋፈሉም በሂደቱ ውስጥ መካተት አለባቸው። እነሱን አለማካተት እርቅና መረጋጋትን ይጎዳል። በኢትዮጵያ ውስጥ፣ ጭቆና እንዲህ ያለውን ቅንጅት አስቸጋሪ ያደርገዋል፣ ስለሆነም አብዛኛው የቅድመ ዝግጅት ስራ በዲያስፖራው እጅ ነው። ከነዚህ ገደቦች የተላቀቀው ዲያስፖራው ሃብት ማሰባሰብ፣ ውይይት ማነሳሳት እና ተቃዋሚ ፓርቲዎች በዲሞክራሲያዊ ሽግግር መሰረት ላይ እንዲስማሙ መርዳት ይችላል።

2. ስልታዊ የዝግጅት እርምጃዎች

አገዛዙ ሰላማዊ የስልጣን ሽግግርን ለማገናዘብ ካለው ፍላጎት አንፃር፣ ከአገዛዙ በኋላ ያለውን እቅድ ከማሻሻል ይልቅ በስትራቴጂካዊ ዝግጁነት ላይ ያተኮረ እቅድ መፈተሽ ወሳኝ ነው ።

የኢትዮጵያ የፖለቲካ ፓርቲዎች፣ ተቃዋሚዎች፣ ዲያስፖራዎች፣ ሲቪክ ማህበራት እና የትጥቅ እንቅስቃሴዎች ከውይይት ምዕራፍ ወደ ዝግጅት ምዕራፍ መሸጋገር አለባቸው። ቁልፍ እርምጃዎች የሚከተሉትን ያካትታሉ:

ግልጽ ደንቦችን፣ የአባልነት መመዘኛዎችን እና የአገዛዙ ውድቀት በሚከሰትበት ጊዜ ለመጠቀም ዝግጁ የሆነ ትእዛዝ ያለው ጊዜያዊ ማዕቀፍ አሁን አርቅቁ ።
ከአገር ውስጥም ሆነ ከሀገር ውጭ – የድህረ-ገዥው መንግስት የሞራል እና የፖለቲካ አስኳል ሆኖ የሚያገለግል ጊዜያዊ መድረክ መመስረት ።
በችግር ጊዜ ሚዛኑን ሊሰጡ ከሚችሉ መካከለኛ እና ዝቅተኛ የደህንነት ባለስልጣናት እና ቢሮክራቶች ጋር የተረጋጋ ግንኙነት ይፍጠሩ ።
የአገዛዙ ውድቀት የሚያስከትለውን መዘዝ ለመቆጣጠር የታለመ ዓለም አቀፍ ግፊት እንዲደረግ ግፊት ማድረግ ብቻ ሳይሆን ማሻሻያዎችን ማድረግ።
ህዝቡ የእንክብካቤ ሂደቱን እንዲገነዘብ እና ግራ መጋባት ወይም አዲስ የስልጣን አካላት ተጽዕኖ እንዳያሳድርባቸው ያስተምሩ።

3. የመተጣጠፍ እና የግጭት አስተዳደር መርሐግብር፡ አጣዳፊነትን ከመረጋጋት ጋር ማመጣጠን

የስድስት ወር የሽግግር ጊዜ ማዘጋጀት ገለልተኝነትን ለመጠበቅ እና አላግባብ መጠቀምን ለማስወገድ ይረዳል, ነገር ግን ግትር መሆን የለበትም. በመሬት ላይ ያሉ ሁኔታዎች የቆይታ ጊዜውን መወሰን አለባቸው. የቱኒዚያ የድህረ-አብዮት የሽግግር ጊዜ ከአንድ እስከ አስር ወር የፈጀ ሲሆን የባንግላዲሽ ሞዴል ከ90 እስከ 120 ቀናት የቆየው ሞዴል በችግር ጊዜ ወደ ሁለት ዓመታት ተራዝሟል።

ኢትዮጵያ ውስጥ ተለዋዋጭ እና ውስን አካሄድ ወሳኝ ነው። እዚህ ላይ የቀረበው ባለሁለት እርከን ሞዴል፣ የመጀመሪያው ደረጃ (ጊዜያዊው መንግሥት) በምርጫ ሽግግር ላይ ያተኮረበት፣ ሁለተኛ ደረጃ (የግጭት ማረጋጋት እና የሽግግር ምክር ቤት) የግጭት አፈታት እና የተኩስ አቁም ማረጋጋትን የሚመለከት፣ ከኢትዮጵያ የተበታተነ ሁኔታ ጋር የሚስማማ ሞጁል መዋቅርን ይሰጣል።

ሰፋ ያለ ስምምነት ወይም ቁጥጥር ከሌለ ማራዘሚያዎች ህጋዊነትን ሊያጡ እና ማጭበርበርን ያበረታታሉ። ማንኛውም የጊዜ ለውጥ ለዴሞክራሲያዊ፣ አካታች እና ህጋዊ የስልጣን ሽግግር በጋራ ቁርጠኝነት ላይ የተመሰረተ መሆን አለበት።

ተለዋዋጭ የጊዜ ሰሌዳ – የኤክስቴንሽን ማበረታቻዎች

የስድስት ወር ጊዜ ገለልተኛነትን ለማረጋገጥ እና የተሰጠውን ስልጣን አላግባብ መጠቀምን ለመከላከል አስፈላጊ ቢሆንም በተለዩ ሁኔታዎች ያን ያህል ግትር መሆን የለበትም። የቋሚ ጊዜ ማራዘሚያ የሚታሰበው ከሚከተሉት ሁኔታዎች ውስጥ አንድ ወይም ከዚያ በላይ ከሆኑ ብቻ ነው።

የምርጫ የጸጥታ መቆራረጥ – መስፋፋት ብጥብጥ፣ የታጠቁ ጥቃቶች ወይም ቁልፍ ቦታዎች ላይ የተኩስ አቁም መፍረስ መራጮች በአስተማማኝ ሁኔታ እንዳይሳተፉ ሊያደርግ ይችላል።
የተፈጥሮ ወይም ሰብአዊ ድንገተኛ አደጋዎች – ከባድ አደጋዎች (ለምሳሌ፣ እየተባባሰ የሚሄድ ረሃብ፣ ወረርሽኝ፣ ትልቅ ጎርፍ) በመላ አገሪቱ ምርጫ በሎጂስቲክስ በመጀመርያው የጊዜ ገደብ ውስጥ የማይቻል ያደርገዋል።
ያልተሟላ የምርጫ ዝግጅት – የመራጮች ምዝገባ፣ የድምጽ አሰጣጥ ስርጭት ወይም የምርጫ ሰራተኞች ምልመላ በጊዜው መጠናቀቅ እንዳልተቻለ ከተጠባባቂው መንግስት፣ ከአንደኛ ደረጃ ታዛቢዎች ወይም ከአለም አቀፍ ታዛቢዎች የተገኙ የሰነድ ማስረጃዎች።
ያልተጠበቀ የፖለቲካ አለመረጋጋት – ግድያ፣ ዋና ዋና የምርጫ አስፈፃሚዎች ጅምላ መልቀቂያ፣ ወይም የምርጫ መሰረተ ልማቶችን ማበላሸት ከተጣደፉ የምርጫውን ታማኝነት አደጋ ላይ ይጥላሉ።

ማንኛውም ቅጥያ የሚከተሉትን ማድረግ አለበት:

በጊዜያዊ ባለስልጣን ተቆጣጣሪ ቦርድ አብላጫ ድምጽ መጽደቅ እና የአለም አቀፍ ዋስትና ሰጭዎች ድጋፍ ማግኘት አለበት።
በጊዜ የተገደበ (ለምሳሌ ቢበዛ 90 ተጨማሪ ቀናት)።
ይህ ከዝርዝር ማብራሪያ እና የጊዜ መስመር ጋር በይፋ መረጋገጥ አለበት።
የህዝብን አመኔታ ለመጠበቅ ከሳምንታዊ የሂደት ሪፖርቶች ጋር መያያዝ አለበት።

የተራዘመ የሽግግር ጊዜያት ላልተመረጡ ተዋናዮች ለምሳሌ እንደ ወታደራዊ ወይም ልምድ ያላቸው ቢሮክራቶች ቦታ ሊፈጥር ይችላል። ያልተረጋገጠ ወይም ክፍት የሆነ የሞግዚት ጊዜ የህዝቡን ጭንቀት ሊፈጥር እና ኢኮኖሚያዊ ውሳኔዎችን ሊያስተጓጉል ይችላል፣ ባለድርሻ አካላት ሙሉ ስልጣን ካለው መንግስት መመሪያ እየጠበቁ ናቸው።

ፈጣን እና ትክክለኛ ስልጣንን ለተመረጠ መንግስት ማስረከብ በዴሞክራሲያዊ ስርዓት ውስጥ ተመራጭ አማራጭ ሆኖ ይቆያል። ነገር ግን፣ እንደ ኢትዮጵያ ባሉ ደካማ ወይም አከራካሪ ሁኔታዎች፣ ይህ ከግጭት-ተኮር እቅድ እና በራስ መተማመንን ከመገንባት ጥረቶች ጋር መያያዝ አለበት።

4. የንጽጽር ትንተና፡ የሽግግር አስተዳደር ሞዴሎች ከጊዚያዊ የአስተዳደር ሞዴሎች ጋር

በቅርቡ በአፕሮኔት ፎረም የተካሄዱት ውይይቶች እና የኢትዮጵያ የተለያዩ ተቃዋሚ የፖለቲካ ቡድኖች አቋም ሁለት ተፎካካሪ አማራጮችን ያጎላል፤ የሽግግር መንግስት እና ጊዜያዊ መንግስት። ብዙዎች የሽግግር መንግስትን ቢደግፉም፣ ህዝቡን በእውነት ለማብቃት ያለንን ቁርጠኝነት እንደገና መገምገም አለብን። ይህም ኢትዮጵያ እስካሁን ያላሳካችውን ነፃ እና ፍትሃዊ ምርጫ ማረጋገጥ እና በእውነትም አሳታፊ ዴሞክራሲያዊ ሂደቶችን ማራመድን ይጨምራል።

ተግባራችን እኛን ይገልፃል። ቀደም ባሉት ጊዜያት እነዚህ ተግባራት ከሽፈዋል፣ ብጥብጥ እንዲባባስ፣ ዴሞክራሲ እንዲዳከም እና የወደፊት እጣ ፈንታቸው እንዲቀረጽ የታሰበውን ያገለሉ። ይህ ውድቀት ለአምባገነንነት ምቹ ሁኔታን ፈጥሯል።

የሚከተለው ሠንጠረዥ የሽግግር መንግስቱን እና የስልጣን ጊዜያዊ መንግስትን በማነፃፀር ልዩነታቸውን በቁልፍ መስፈርት አጉልቶ ያሳያል። ይህ የሚያሳየው ለምንድነው የተጠባባቂው መንግስት ሞዴል በኢትዮጵያ ውስጥ ላሉ ወቅታዊ ሁኔታዎች ይበልጥ ተስማሚ የሚሆነው።

ደረጃዎች	የሽግግር መንግስት	ተንከባካቢ መንግሥት
የኃይል ምንጭ	ብዙውን ጊዜ በፖለቲካ ቡድኖች መካከል ይደራደራሉ, ብዙውን ጊዜ የታጠቁ ቡድኖችን ወይም የቀድሞውን አገዛዝ ተዋናዮችን ይጨምራሉ.	የተፈጠሩት በሕገ መንግሥታዊ ድንጋጌዎች ወይም የልሂቃን ስምምነት፣ በሐሳብ ደረጃ አገዛዙ ከወደቀ በኋላ ወይም በውድቀቱ ወቅት ነው።
የፈቃድ ጊዜ	በግልጽ አልተገለጸም ወይም የተወሰነ አይደለም; ብዙውን ጊዜ ከመጀመሪያው የጊዜ ገደብ በላይ ይዘልቃል.	ለተወሰነ ጊዜ (ለምሳሌ ከ90-180 ቀናት ወይም ከ6-10 ወራት) የተገደበ፣ እንደ ዐውደ-ጽሑፉ ከተለዋዋጭነት ጋር።
የስልጣን ወሰን	ሰፊ – የሕገ መንግሥት ማሻሻያ፣ የተቋማት ግንባታ እና የሽግግር ፍትህን ሊያካትት ይችላል።	ጠባብ – መሰረታዊ ስርዓቱን በመጠበቅ እና ነፃ እና ፍትሃዊ ምርጫዎችን በማደራጀት ላይ ያተኩራል.
ገለልተኝነት	ብዙውን ጊዜ ለጥቃት የተጋለጡ ናቸው, በተለይም ከቀደምት መንግስታት አንጃዎች ከተሳተፉ.	ከፍተኛ ፡ አባላት በመጪው ምርጫ እንዳይወዳደሩ ታግደዋል። ብዙ ጊዜ ቴክኖክራቶች።
የአሁኑ የገዥው ፓርቲ ተሳትፎ	በአጠቃላይ መዋቅሩ ውስጥ የተካተቱት እና አንዳንዴም የበላይ ናቸው።	የተገለሉ – ገዥ ልሂቃን በአስፈላጊነት ወይም ውድቀት ምክንያት ይወገዳሉ ወይም ይገላሉ።
የፖለቲካ አደጋ	ከፍተኛ – በሽግግር አካል ውስጥ ባሉ ተፎካካሪ የፖለቲካ አጀንዳዎች ምክንያት።	ዝቅተኛ ፡ Apolitical, ጥብቅ ትእዛዝ እና የተወሰነ የጊዜ ገደብ አለው.
የግጭት አስተዳደር ሚና	የተለያዩ ይህ በደንብ ካልተነደፈ ግጭትን ሊያባብስ ይችላል።	የሚስተናገዱት በተሟላ አካል ነው (ለምሳሌ የግጭት ማረጋጊያ ምክር ቤት)።
ምሳሌዎች (አለምአቀፍ)	ሱዳን፣ ሊቢያ፣ ኢትዮጵያ በደርግ ጊዜ፣ ከደርግ በኋላ የህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ የሽግግር ምዕራፍ።	ባንግላዲሽ (1990ዎቹ – 2000ዎቹ)፣ ቱኒዚያ (ከ2011 በኋላ)
አተገባበር ከኢትዮጵያ ወቅታዊ ሁኔታ ጋር	ዝቅተኛ ፡ ጥልቅ ልሂቃን ክፍፍል፣ አምባገነናዊ አገዛዝ በስልጣን ላይ ይቆያል፣ እና በገለልተኛ ባለስልጣን ላይ ምንም አይነት መግባባት የለም።	ከፍተኛ ፡ ለድህረ-ውድቀት ወይም ለግዳጅ ሽግግር ተስማሚ፣ በኃይል መጋራት ውስጥ መዘጋትን ያስወግዳል።
ዲሞክራሲ እና የህዝብ ማጎልበት	ሥልጣን ብዙውን ጊዜ በሊቃውንት የሚመራ ነው፣ ውስን ወይም ስም ያለው የሕዝብ ተሳትፎ፣ ሥልጣኑ ከመመረጥ ይልቅ ይደራደራል። በአንዳንድ ሁኔታዎች የሽግግር መንግስታት በመረጋጋት ስም ምርጫን ለሌላ ጊዜ ያስተላልፋሉ ወይም ተቃውሞን ያፍኑታል።	ነፃና ፍትሃዊ ምርጫ በማድረግ ህዝባዊ ሉዓላዊነትን በማስመለስ ላይ የተመሰረተ ነው። ህዝቡ በስልጣን ላይ ባለው ባለስልጣን ወይም በፖለቲካ አንጃዎች ምንም አይነት መጠቀሚያ ሳይደረግበት ቀጣዩን መንግስታቸውን ይመርጣል። ይህ በዲሞክራሲያዊ ህጋዊነት ዙሪያ ያለውን የሽግግር ሂደት እንደገና ይመሰረታል.

የጓደኛ እይታ

መሳይን መጣጥፍ ካነበበ ወዳጄ ጋር ተነጋገርኩ ። ለተራዘመው ነጸብራቄ ያለኝን አቀራረብ ስገልፅለት፣ በብስጭት ፈገግታ መለሰ፡-

የዲሞክራሲ ድግስ እንደማስተናገድ ነው ፣ ሁሉም የሚታደሙበት ነው፣ ነገር ግን የልደት ኬክ የፖለቲከኞች ስብስብ ብቻ ነው ቁርጥራጮቹን እየለቀሙ እንግዶቹ ተራቸው መቼ ይመጣል ብለው ያስባሉ።”

የሱን ረቂቅ ዘይቤ በተሳካ ሁኔታ በኢትዮጵያ ውስጥ ያለውን የፖለቲካ ሽግግሮች የሚገልጹትን ትርምስ እና የግል ጥቅምን በተሳካ ሁኔታ ይይዛል እና ለምን በገለልተኛነት ፣ በጠባብ ላይ ያተኮረ ሞግዚት ሞዴል ህዝቡ በመጨረሻ የድርሻውን እንዲያገኝ ብቸኛው መንገድ ሊሆን ይችላል።

ይህ የይስሙላ አስተያየት ጉዳዩን ሊያቃልለው ይችላል፣ነገር ግን ስለ ኢትዮጵያ የፖለቲካ ታሪክ መሰረታዊ እውነትን አጉልቶ ያሳያል፡- ገለልተኛና ጊዜ የማይሰጥ አሰራር ከሌለ ሽግግሮቹ ብዙ ጊዜ ለተመረጡት ሰዎች ወደ ረዥም የፖለቲካ ግብዣነት ይቀየራሉ።

አምስተኛ፡- በመሸጋገሪያ አስተዳደር ላይ ዓለም አቀፍ ተሞክሮዎች እና ትምህርቶች

የታቀደው ማዕቀፍ በተለይ ለኢትዮጵያ ልዩ ተግዳሮቶች የተነደፈ ቢሆንም በተናጥል አልተዘጋጀም። በስኬትም ሆነ በስኬት በሽግግር ሂደት ውስጥ የሌሎች ሀገራትን ተሞክሮ መመርመር የኢትዮጵያን ሞዴል ሊያጠራ የሚችል ተግባራዊ ግንዛቤ እና ጥንቃቄ የተሞላበት ትምህርት ይሰጣል።

የአሳዳጊው የመንግስት ሞዴል ንድፈ ሃሳባዊ መሠረቶች አስፈላጊ ቢሆኑም ተግባራዊ አተገባበሩ በዓለም ዙሪያ ያሉ ተመሳሳይ ልምዶችን በጥልቀት ማጥናት ይጠይቃል። ኢትዮጵያ ይህንን አካሄድ ስትመረምር የሽግግር አስተዳደር ስኬቶችን እና ውድቀቶችን በተለያዩ ሁኔታዎች መተንተን አስፈላጊ ነው።

ምንም እንኳን ሁለት አገሮች ተመሳሳይ ሁኔታዎችን የሚጋሩ ባይሆኑም የንጽጽር ትንተና ስኬታማ የዴሞክራሲ ሽግግርን የሚያመቻቹ ወይም የሚያደናቅፉ ሁኔታዎችን ጠቃሚ ግንዛቤዎችን ይሰጣል። ባንግላዲሽ እና ቱኒዚያ በተለይም የንግድ ሥራ በተለያዩ የፖለቲካ ጫናዎች እና ተቋማዊ ገደቦች ውስጥ እንዴት እንደሚሠራ ጠቃሚ ምሳሌዎችን ይሰጣሉ። እነዚህ ጉዳዮች፣ በኢትዮጵያ ካለው ውስብስብ እውነታ የተለየ ቢሆንም፣ የቢዝነስ ሞዴልን ልዩ ከሆነው የኢትዮጵያ ሁኔታ ጋር ሲላመድ ሊታሰብባቸው የሚገቡ እድሎችን እና አደጋዎችን ያጎላሉ።

በኢትዮጵያ የሽግግር መንግስት ምስረታ በሽግግር አስተዳደር ዙሪያ አለም አቀፍ ተሞክሮዎችን በጥንቃቄ መመርመርን ይጠይቃል። የኢትዮጵያ ሁኔታ ልዩ ቢሆንም፣ እንደ ባንግላዲሽ እና ቱኒዚያ ያሉ የጉዳይ ጥናቶች በእንደዚህ ዓይነት ማዕቀፎች ውስጥ ስላሉት እድሎች እና ገደቦች ጠቃሚ ግንዛቤዎችን ይሰጣሉ።

የባንግላዲሽ ልምድ፡ ተስፋዎች እና ችግሮች

የባንግላዲሽ ከተጠባቂ መንግስታት ጋር ያላት ልምድ ለኢትዮጵያ ወሳኝ ትምህርቶችን ይሰጣል። እ.ኤ.አ. በ1990ዎቹ ባንግላዲሽ ለሰፊው ህዝባዊ አመፅ እና ስለ ምርጫ ህጋዊነት ስጋት ምላሽ በመስጠት ገለልተኛ የጥበቃ ስርዓት አቋቋመ። የዚህ ሞዴል የመጀመሪያ ስኬት በበርካታ ወሳኝ ሁኔታዎች ላይ የተመሰረተ ነው፡- በተቃዋሚ ፓርቲዎች እና በሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶች ቀጣይነት ያለው ህዝባዊ ንቅናቄ፣ ፖለቲካዊ ተፅእኖ ያለው ነገር ግን በሚያስደንቅ ሁኔታ ገለልተኛ ወታደራዊ እና የፍትህ አካላት ህገ-መንግስታዊ ድንጋጌዎችን በማረጋገጥ ረገድ ወሳኝ መካከለኛ ሚና የተጫወተ ነው።

ሆኖም የባንግላዲሽ ልምድ የተንከባካቢ ዝግጅቶችን ድክመቶች ያሳያል። እ.ኤ.አ. በ2007-2008 የነበረው በወታደራዊ የሚደገፈው ጊዜያዊ መንግስት እነዚህን ዘዴዎች እንዴት መጠቀም እንደሚቻል አሳይቷል። የስልጣን ዘመኑን በህገ መንግስቱ ከተፈቀደው ጊዜ በላይ በማራዘም እና የዜጎችን ነጻነቶች በማፈን፣ በመጨረሻም በ2011 ይህ ሞዴል እንዲተው አስተዋፅዖ አድርጓል (አለም አቀፍ ክራይሲስ ቡድን፣ 2008)። ተቋማዊ እምነት እና የሊቃውንት መግባባት በሌለበት ሁኔታ በደንብ የሚተዳደሩ ሞግዚት ሥርዓቶች እንኳን ደካማ ይሆናሉ።

ለውጥ በቱኒዚያ፡ የሲቪል ማህበረሰብ አመራር፡

የቱኒዚያ የድህረ-2011 ሽግግር የተለየ፣ እኩል አስተማሪ ከሆነ፣ ምሳሌን ይሰጣል። የፕሬዚዳንት ቤን አሊ ስልጣን መልቀቃቸውን ተከትሎ ቱኒዚያ ዲሞክራሲያዊ ሽግግርን በተሳካ ሁኔታ የሚያመቻች በድርድር የተደገፈ የጥበቃ አደረጃጀት አቋቋመች። ይህ ስኬት በበርካታ ልዩ ባህሪያት ላይ የተመሰረተ ነበር፡ የኖቤል ተሸላሚ የሆነው ብሄራዊ የውይይት ኳርትት መገኘት፣ ይህም የጋራ የሲቪል ማህበረሰብን ያቀፈ; ለሁለቱም ልሂቃን እና ወታደራዊ ቡድኖችን የሚደግፍ ደካማ አምባገነን አገዛዝ; እና በአንጻራዊነት ተመሳሳይነት ያለው የፖለቲካ ባህል፣ ጥቂት ነባራዊ የጎሳ ወይም የሃይማኖት ክፍሎች (ጂንስበርግ እና ሙስጠፋ፣ 2014)።

ሰፋ ያለ ዓለም አቀፍ ቅጦች እና አንድምታዎች፡-

ከእነዚህ ልዩ ጉዳዮች ባሻገር በዓለም አቀፍ ደረጃ ስኬታማ ሽግግሮች፣ በደቡብ አፍሪካ፣ በቤኒን ወይም በሌሎች ቦታዎች፣ የጋራ ባህሪያትን ይጋራሉ፡ ጠንካራ ልሂቃን መግባባት፣ ገለልተኛ ተቋማት እና ግልጽ ትእዛዝ። በአንጻሩ፣ እንደ ሱዳን እና ሊቢያ ባሉ አገሮች የተከሰቱት የከሸፉ ሽግግሮች የስልጣን ቅብብሎሽ፣ ወታደራዊ የበላይነት ወይም ተቋማዊ መበስበስ እንዴት ተስፋ ሰጭ ዝግጅቶችን በፍጥነት እንደሚፈታ ያሳያል (አለም አቀፍ ክራይሲስ ቡድን፣ 2021)።

የኢትዮጵያን ልዩ ፈተናዎች፡-

የኢትዮጵያ ሁኔታ ከእነዚህ ንጽጽር ጉዳዮች የተለየ የሚያደርገው ልዩ ተግዳሮቶች አሉት።

አንደኛ፣ እንደ ቱኒዚያ በአንፃራዊነት ከተዋሃደ የሲቪል ማህበረሰብ ወይም የባንግላዲሽ ውጤታማ የዳኝነት ስርዓት፣ ኢትዮጵያ ለውጡን ሽምግልና ለማድረግ የሚያስችል የተቀናጀ ተቃዋሚ ወይም ታማኝ የሲቪል ተቋማት የላትም። በተጨማሪም በአማራና በኦሮሚያ ክልሎች እየተከሰቱ ያሉ ግጭቶች አስቀድሞ ተግባቦትና መግባባት ካልተደረሰበት በስተቀር ገለልተኛ ብሔራዊ አስተዳደር ለመመስረት የሚደረገውን ጥረት ውስብስብ ያደርገዋል።

ሁለተኛ፣ የኢትዮጵያ ሥር የሰደዱ የብሔር ተኮር ፌዴራሊዝም እና የፖለቲካ ፖላራይዜሽን ተጨማሪ እንቅፋት ይፈጥራሉ። ቱኒዚያ በአንፃራዊ የባህል ተመሳሳይነት ተጠቃሚ ስትሆን፣ የኢትዮጵያ የብሄር ብሄረሰቦች አወቃቀር ማንነትን መሰረት ያደረገ የስልጣን ጥያቄን ያባብሳል፣ በገለልተኛ አስተዳደር ላይ መግባባትን አስቸጋሪ ያደርገዋል።

በሶስተኛ ደረጃ፣ ከቱኒዚያው ደካማ የቤን አሊ አገዛዝ በተለየ፣ አሁን ያለው የኢትዮጵያ መንግስት በአንፃራዊነት በዋና ዋና የመንግስት ተቋማት ላይ በተለይም በወታደራዊ እና በፀጥታ አካላት ላይ ጠንካራ ቁጥጥር ያደርጋል፣ እናም ከተቃዋሚዎች አንድ ወጥ የሆነ ስጋት አይገጥመውም።

ሞዴሉን ከኢትዮጵያ ጋር ማላመድ፡-

እነዚህ ልዩነቶች የታሰበውን ተጠባቂ መንግሥት ዋጋ አያጡም፣ ነገር ግን ከፍተኛ ማሻሻያ ያስፈልጋቸዋል። የኢትዮጵያ ትግበራ የሚከተሉትን ማካተት ይኖርበታል።

ከአገዛዙ ሽግግር በፊት በሊቃውንት መካከል አነስተኛ የጋራ መግባባት መፍጠር
የግጭት አፈታት ትይዩ ዘዴዎችን መተግበር
ከሃይማኖት፣ ከአካዳሚክ እና ከሲቪክ ሴክተሮች የተውጣጡ ከፓርቲ ወገን ያልሆኑ የተከበሩ ሰዎችን ማሳተፍ
በስልጣን መጨቆን ላይ አለም አቀፍ ዋስትናዎችን ማረጋገጥ

የቢዝነስ ሞዴል በብዙዎች ዘንድ እንደ አንድ አማራጭ ጎልቶ የሚታይ ሳይሆን የኢትዮጵያን ልዩ ተግዳሮቶች ለመፍታት እና የተሳካ የሽግግር መሰረታዊ መርሆችን በመጠበቅ ላይ እንደ አዲስ አስፈላጊነት ነው። ውጤታማነቱ የተመካው ከሌሎች ሀገራት ሞዴሎችን ከማስመጣት ይልቅ እነዚህን የአውድ ልዩነቶችን በማወቅ እና በብቃት በመፍታት ላይ ነው።

እነዚህ ዓለም አቀፍ ተሞክሮዎች በሽግግር አስተዳደር ውስጥ የስኬት እና የውድቀት ንድፎችን ያሳያሉ። ጥያቄው እነዚህን ትምህርቶች ከኢትዮጵያ ውስብስብ እና የተበታተነ የፖለቲካ እና የጸጥታ ሁኔታ ጋር እንዴት ማስማማት ይቻላል የሚለው ነው። ክፍል 6 የኢትዮጵያን ልዩ አደጋዎች ግምት ውስጥ በማስገባት የተነደፈው የጥበቃ ሞዴል በአገሪቱ ተደጋጋሚ የሽግግር ስጋቶች ላይ መከላከያ ይሰጣል ይላል።

ቁልፍ ነጥቦች፡-

ጊዜያዊ መንግስት ኢትዮጵያ በፈላጭ ቆራጭ ውድቀት እና በዲሞክራሲያዊ እድሳት መካከል የምትከተለውን ገለልተኛ መንገድ ይወክላል።

የዚህ አይነት መንግስት ህጋዊነት የተመሰረተው በመደመር ፣በጊዜ ገደብ እና የፖለቲካ ምህዳሩን በማመቻቸት እና ለምርጫ በመዘጋጀት ላይ ባለው ስልጣን ላይ ነው።

እንዲህ ዓይነቱ ሥርዓት እንዲፈጠር የሚያስገድዱ ሁኔታዎች በፈቃደኝነት ሊነሱ አይችሉም; ይልቁንም እንደ ውድቀት፣ መከፋፈል ወይም የማስገደድ እርምጃዎች ያሉ ሁኔታዎች ሽግግሩን ሊቀርጹ ይችላሉ።

በስርአቱ ውድቀት ወቅት የሚስተጓጎሉ ችግሮችን ለመከላከል በተለይም ራሱን የቻለ የምርጫና የማረጋገጫ ኮሚቴ ማቋቋም ወሳኝ ነው።

አግባብነት ያለው ምርመራ ከተጠባባቂ መንግሥት አስፈላጊነት በላይ ይሄዳል; በኢትዮጵያ በተበታተነ የፖለቲካ ምኅዳር ውስጥ እንዲህ ዓይነት መንግሥት በተጨባጭ ሊፈጠር የሚችለው እንዴት እንደሆነም ይመረምራል ። ክፍል II ይህንን ፈተና በልዩ ሁኔታዎች እና ተያያዥ አደጋዎችን በመተንተን ያብራራል።

ስልታዊ ነጸብራቅ “የሞግዚት መንግስት ሃሳብ በኢትዮጵያ” – (ክፍል አንድ)