የሰው ልጅ ከፈጣሪው ከተሰጡት ታላላቅ ነጻነቶች መካከል አንዱ በምድር ላይ መኖር ነው። ፈጣሪ አምላክ ምድርን፣ ውሃን፣ በውስጧም የሚኖሩ፣ አንስሳትና አራዊትን ከፈጠረ በኋላ የሰው ልጅ በዚች ምድር ላይ በሰላም አንዲኖርና በውስጧ ያሉትን ፍጥረታት አንዲገዛ ሥልጣን ሰጥቶታል። ሰዎች በተወለዱበት አገር፣ ህጻናት አንደልባቸው ቦርቀውና የሚገባቸውን አግኝተው አንዲያድጉ፣ ወጣቶች ተምረው ሰርተው በመረጡት ሙያና ስፍራ ለመኖር እንዲችሉ፣ የእድሜ ባለጸጎች ደግሞ ከብዙ የድካም ህይወት በኋላ የሚያርፉበት ህይወትና በደህንነት የመኖር ተፈጥሯዊ ነጻነት አላቸው። ለጊዜው መብታቸው ሊጣስ ይችላል። ሆኖም የመብት ጥሰቶች በህጋዊ ርምጃ መታረም አለባቸው። ነገር ግን የሰው ልጅ መብቶች ሊገፈፍ አይገባም። መብትን መጣስ የወንጀል መጀመሪያ ነው። ማንም ሰው ከህግ በላይ አይደለም። መብትን የጣሰ በህግ ይፈረድበታል። ይሄ አጠቃላይ ዕውነታው ነው።
እውቀት የተግባር መሠረት ነው የሚል እምነት አለኝ። ታዋቂው የመብት ታጋይ ጃማይካዊው ማርከስ ጋርቬይ ስለዕውቀት ሲናገሩ ”ስለ ታሪኩ፣ ስለ አመጣጡና ስለባህሉ የምያውቅ ህዝብ ስር አንደሌለው ዛፍ ነው።’ ይላሉ በተጨማሪም በርትራንድ ራሴል ‘መልካም ህይወት በፍቅር የሚበረታታና በዕውቀት የሚመራ ነው።” ብለዋል። ስለዕውቀት ብዙ ማለት ይቻላል ሆኖም ለዚህ ጽሁፍ እነዚህ በቂ ይሆናሉ። ስለዚህም ስለመብታችን አንወቅ ምክንያቱም መብታችንን ለመጠየቅ መብታችንን ማወቅ ቀዳሚ ነውና። ይህች ጽሁፍ የምትጠቅሰው ከመብቶቻችን ጥቂቱን ነው። ይበልጥ በማንበበና በመረዳት በርካታ የሆኑትን መብቶቻችንን ማወቅ ሃላፊነታችን ነው፣ መብትን ማስከበር መብትን ከማወቅ ይጀምራልና።
ከፈጣሪ በታች የዓለም መንግስታት ባንድነት ሆነው ስለመብት በየውቅቱ እየመከሩ የሰው ልጆች መብቶችን የሚያረጋግጡ ሰነዶችን አውጥተዋል፣ ተፈራርመዋል። ከነዚህ ሰነዶች አንዱ የሆነው ‘የዓለም አቀፍ የሰብዓዊ መብት አዋጅ’ ‘Universal Declaration of Human Rights’ የሚባለው ነው። ይህንን አዋጅ አባል አገሮች ተስማምተውበት በከፍተኛ ድምጽ አንደ አውሮፓ አቆጣጠር በ1948 በፊርማቸው አጽድቀዋል። ይህ አዋጅ የዜግነት መብት፣ ንብረት የማፍራት መብት፣ ስለማሰብና የማመዛዘን መብት፣ የሃይማኖት መብት፣ የማህበራዊ ዋስትና መብት፣ ስለስራ መብት፣ ወዘተ የሚደነግጉ አንቀጾችን የያዘ ነው።
ይህ አዋጅ በርካታ የሰው ልጆች፣ ሰው በመሆናቸው ብቻ ሊኖራቸው የሚገቡ መብቶችን ግልጽ በሆነ መንገድ ይዘረዝራል። ከላይ ከተዘረዘሩት በተጨማሪ፣ ማንም ሰው በህግ ፊት በየትም ስፍራ በሰውነቱ እውቅና ያለው ስለመሆኑ፣ ደረጃውን የጠበቀ አኗኗር የመኖር መብት ያለው ስለመሆኑ፣ የትምህርትን መብትና የመሳሰሉትንም የያዘ ነው።
ምንም እንኳን በዚህ ዓለማቀፋዊ አዋጅ ላይ የተካተቱት መብቶች በርካታ ቢሆኑም ለዚህ አጭር ጽሁፍ ግን የምናተኩርባቸው በዜግነት መብትና የሃይማኖት መብትን ስለማሳወቅ ይሆናል።
የዜግነት መብት
ሰብዓዊ መብት የሰው ልጅ ህይወቱን ሰላማዊ ከሚያደርጉት ጉዳዮች ቀዳሚው ነው። በነጻነት በህይወት መኖሩም ለሰው ልጅ ሲወለድ ጀምሮ ያለው መብት ነው። በየዘመናቱ ያለው ችግርን የፈጠሩት ሁለት ጉዳዮች ግን 1ኛ መብትን መጣስና 2ኛ መብትና ነጻነትን ለማስከበርና ለመጠበቅ የተሰጠን ስራና ሃላፊነት አለመወጣት ናቸው።
አስቲ ይህ አዋጅ ስለሚደነግጋቸው መብቶች ከወቅታዊ ሁኔታችን ጋር የሚያያዙትን ጥቂቱን አንመልከ።
ከሁሉ አስቀድሞ ይህ ዓለማቀፍ አዋጅ አጽንኦት የሚሰጠው የሰው ልጆች ከልደት ጀምሮ አኩል ስለመሆናቸው ነው። ከመነሻው ኢንደዚህ ይላል።
‘ማንም ሰው ሌላውን በቆዳው ቀለም፣ በጀርባ ታሪኩ፣ አንዲሁም በሃይማኖቱ ምክንያት ሰውን የሚጠላ ሆኖ አልተወለደም። ሰው ሰውን ለመጥላት መጀመሪያ ጥላቻን መማር አለበት። በተመሳሳይ መንገድ ፍቅር አንዲመጣ ፍቅርንም ሊማረው ይችላል ምክንያቱም ሰው በተፈጥሮ ከመጥላት ይልቅ ለመውደድ የቀረበ ነው።’
በዚህ አዋጅ አንቅጽ 3 የተደነገገው ቁልፍ መብት ደግሞ አንዲህ ይላል።
‘እያንዳንዱ ሰው በህይወት የመኖር፣ የነጻነትና በሰውነቱ በደህንነት (ደህንነቱ ተጠብቆ) የመኖር መብት አለው።
ይህ ዓለም አቀፍ የሰብአዊ መብት አዋጅ ስለዜግነት የሰጠው ድንጋጌ አንቅጽ 3 ደግሞ ስንመለከት እንዲህ የሚል እናገኛለን።
‘1/ ማንኛውም ሰው የዜግነት መብት አለው።
2/ ማንኛውም ሰው በድንገት የዜግነት መብቱን ሊገፈፍ እንደዚሁም ዜግነትን የመለወጥ መብቱ ሊገፈፍ አይችልም።’
ይህ አንቅጽ ለማንኛውም የዓለም ህዝብ በተለይም ይህን አዋጅ ያጸደቁ እንደኢትዮጵያ ያሉ አገራት ህዝቦች ሊጠቀሙበት የሚገባና ለያንዳንዱ ሃገርና ህዝብ የሚሰራ የዜግነት ክብሩን የሚያስጠብቅ አዋጅ ነው። በዚህ አዋጅ ያሉ መብቶች ስጦታ አይደሉም ለሰው ልጅ የሚገባውና ያለው የራሱ የሆኑ መብቶች ናቸው። ይህ አዋጅ ደግሞ የነዚህ መብቶች ማረጋገጫ ሰነድ ነው።
ይህን አዋጅና አነዚህን አንቀጾች የመረጥኩበት ዋናው ምክናያት አሁን ካለው የአገራችን ሁኔታ ጋር የሚያያዝ ስለሆነ ነው። አንግዲህ አንድ ሰው ዜጋ የመሆን መብት አለው ሲባል አንዲሁ ለመናገር ያህል አይደለም። ይህ ማለት ማንኛውም አንድ ዜጋ በአንዲት አገር አንደዜጋ ሊሰጠው የሚገባውን ጥቅም ሁሉ ዜጎች ሁሉ በእኩልነት አንዲያገኙ የሚያደርገው መብት የዜግነት መብት ነው። ኢትዮጵያዊ ዜጋ እስከሆነ ድረስ የኢትዮጵያ በሆነ ግዛት ሁሉ የሚኖር ሰው ይህን መብት ማንም ሊከለክለው የሚችለው አይደለም።
ይህን አዋጅ አገሮች ተቀብለው በየህገ መንግስታቸው ውስጥ አካተውታል። የህዝብ አገልጋይና የህዝባቸው ወዳጅ የሆኑ መንግሥታት በተግባር እየተጠቀሙበት ነው። በሌላ በኩል ደግሞ እንደኛ ባሉት ሀገሮች በመካድ ላይ የሚገኝ መብት ሆኖ አንገኘዋለን። እጅግ የሚያሳዝነው ግን ይህን መብት በአገራችን የሚክዱት ሰዎች እኛ የተማርን ነን ከኛ በላይ አዋቂ የለም የሚሉና በሌሎች አገሮች አነዚህን መብቶች እያጣጣሙ የሚኖሩ ወገኖች መሆናቸው ነው።
ይህ ድንጋጌ በዓለም አቀፍ ሰነድ ላይ የሰፈረና አገሮችም ህግ አድርገው የሚጠቀሙበትን ሲሆን፣ በተጻራሪው የሰዎችን ዜግነት የሚክዱ አንዲሁም አንዚህን መብቶች የማስከበር ሃላፊነት የተሰጣቸው፣ ለዚህም የሚከፈላቸው የመንግሥት አካላት ይህን በማድረጋቸው ብቻ ወንጀለኛነታቸውን አንደሚያረጋግጥ መገንዘብ ይገባል። በመሆኑም፣ ይህንን የዜግነት መብት ከሰዎች ላይ የሚገፉና ሃላፊነታቸውን የማይወጡ ሁሉ ያለጥርጥር በወንጀለኝነታቸው የሚጠየቁ ናቸው።
የሃይማኖት መብት፣
አለማቀፍይ የሰብዐዊ መብት አዋጅ አንቅጽ 18 ስለእምነት ነጻነት እንዲህ ይላል፣
‘ አያንዳንዱ ሰው በነጻነት የማሰብ፣ የማመዛዘንና የሃይማኖት መብት አለው። ይህ መብት ሰዎች የመረጡትን ሃይማኖት ወይም እምነት የመያዝና በግልም ሆነ በማህበር ከሌሎች ጋር፣ በግልም ሆነ በህዝቡ መካከል ስለሃይማኖቱ የመግለጽና የማምለክ፣ ሃይማኖቱን የመተግበርና የማስተማር ነጻነት አለው።
በዚህ አንጻር የኢትዮጵያን ህገ መንግስት ስንመለከት (የማልስማማባቸውና አንዳንዱ በየትኛውም የዓለም አገራት ህገመንግስታት ፈጽሞ የሌሉ አንቅጾችን የያዘ ቢሆንም)፣ ስለሃይማኖት መብት ከአለማቀፋዊ አዋጅ ጋር አንድ አድርጎ በአንቀጽ 27 ይገልጽና የዜግነት መብትን ደግሞ በአንቀጽ 33 ላይ አንደሚከተለው ይዘረዝረዋል።
አንቀጽ 33 – የዜግነት መብቶች
- ማንኛውም ኢትዮጰያዊ/ኢትዮጵያዊት ከፈቃዱ/ከፈቃዷ ውጭ ኢትዮጵያዊ ዜግነቱን/ዜግነትዋን ሊገፈፍ ወይም ልትገፈፍ አይችልም/አትችልም። ኢትዮጰያዊ/ኢትዮጵያዊት ዜጋ ከሌላ ሀገር ዜጋ ጋር የሚፈጽመው/የምትፈጽመው ጋብቻ ኢትዮጰያዊ ዜግነቱን/ዜግነትዋን አያስቀርም፡፡
- ማንኛውም ኢትዮጵያዊ ዜጋ የኢትዮጵያ ዜግነት በሕግ የሚያስገኘውን መብት፣ ጥበቃና ጥቅም የማግኘት መብት አለው፡፡
- ማንኛውም ዜጋ ኢትዮጵያዊ ዜግነቱን የመለወጥ መብት አለው፡፡
- ኢትዮጵያ ከአጸደቀቻቸው ዓለም አቀፍ ስምምነቶች ጋር በማይቃረን መንገድ በሚወጣ ሕግ እና በሚደነግግ ሥርዓት መሠረት የኢትዮጵያ ዜግነት ለውጭ ሀገር ሰዎች ሊሰጥ ይችላል፡፡
አንግዲህ አነዚህ አለም አቀፋዊና አገራዊ መብቶች ናቸው በሚያሳፍር ሁኔታ ባገራችን ስርዓት የሌለ በሚመስል መልክ እየተጣሱ ያሉት። እትዮጵያዊያን በማንኛውም የአገራቸው ክፍል የዜግነትና የሃይማኖት መብታቸው ወደጎን ተትቶ ከሚኖሩበት አካባቢ እየተመርጡና በሃይማኖታቸው እየተለዩ በመገደልና ንብረታቸው በመውደም ላይ ይገኛል። ይሄ በተለየ ባለፉት ሰላሣ አመታት የተተገበረ ሲሆን አሁን ደግሞ ደረጃው ከፍ ባለ ሁኔታ ዜጎች በግልጽና በማናለብኝነት እየተዘረፉ፣ እየተገደሉና የስነልቡና ጫና አየተደረገባቸው ይገኛል።
አንግዲህ ወንጀለኝነት ህግ መጣስ ከሆነ፣ አነዚህ ከላይ የተጠቀሱትን ህጎች በመጣስ፣ ዜጎችን የገደሉ፣ ያፈናቀሉ፣ ንብረታቸውን ያቃጠሉ፣ የዘረፉና የተባበሩ ሁሉ በወንጀለኝነት የሚጠየቁ ይሆናል። ዜጎች ደህንነታቸው እንዲጠበቅላቸው ለማድረግ የሚጠበቅባቸው፣ ታክስ መክፈልና ከመንግስት ጋር መተባበር ነው ብዬ አምናለሁ።
መንግስት የህዝብ አገልጋይ ነው። በመብት አክባሪ አገሮች የመንግስት ባለስልጣናት ተሽቆጥቁጠው ህዝብን ያገለግላሉ። መብት በማይከበርባቸው አገራት ደግሞ የመንግስት አካላት በጌትነት ተፈርተው ህዝብን እያሽቆጠቆጡ ህዝብ በሚከፍላቸው ደሞዝና በገዛላቸው መሳሪያ ያጠቁታል።
የዜጎችን ደህንነት ለመጠበቅ ሃይል እንዲኖረው የተደረገው መንግስት ነው። ይህንንም ሃይል ማለትም ገንዘብ፣ መሣሪያ፣ ወታደር፣ ወዘተ ያገኘው ከህዝብ ነው። የሚተዳደረውም በህዝብ ሃብት ነው። ነገር ግን ይህ ተቋም ዜጎች ጉዳት ሲደርስባቸው ካልተከላከለና ካልጠበቀ ስራውን አልሰራም ማለት ስለሆነ እንደተባባሪ ተቆጥሮ በወጀለኝነት ተርታ ተጠያቂ ይሆናል። ክዚህ ጀርባ የዜጎች መብት አንዲጣስና ዜጎች አደጋ አንዲደርስባቸው ያቀደና ያሰማራው አካልም ከዚሁ ወንጀል ጋራ ይመደባል። ምን ያህል በወንጀል በተመላ ስርዓት ወስጥ አንደምንኖር መመርመርና ማወቅ ይኖርብናል።
ስናውቅ አንጠይቃለን። አለዚያ ፖለቲከኞች ህዝብ በሰጣቸው ስልጣን የተረጋገጠውንና በተፈጥሮ የተገኘውን የሰው ልጅን መብት፣ አንደለጋሽ መብት ሰጪና መብት ከልካይ ይሆናሉ። ለምሳሌ ዜጎች ተጎድተው መንግስት ይድረስልን ሲሉ ይህንን ማድረግ መንግስት አንደግዴታ ሳይሆን አንደስጦታ የሚቆጥረው ከሆነ ትልቅ ችግር መኖሩን አንድንረዳ ያስፈልጋል። የተጠየቀውን ደግሞ በሃላፊነቱና በህጉ መሰረት ካላደረገ ደግሞ ህግ የጣሰ አካል ይሆናል ማለት ነው። ህግ መጣስ ደግሞ ወጀለኝነት ነው።
በመሆኑም ኢትዮጵያውያን ሁሉ አሁን ፍትህ ያልተገኘ ቢሆንም ወንጀለኞችን ግን ለይቶ ማውቅ መመዝገብና ማስረጃዎችን ማሰባሰብን ጠንክረን ልንሰራ ይገባል። ወንጀለኞችን ለፍርድ ለማቅረብ ጊዜ ቢወስድም እንኳን፣ በርካታ አገር አቅፍና ዓለም አቀፍ መንገዶች አሉ።
የህግ ባለሙያዎች ከመችውም በበለጠ መዘጋጀት ይኖርባቸዋል።
ምን ጊዜም ኢትዮጵያዊ ዜግነት በዓለም አቀፉ የሰብዓዊ መብት አዋጅም ሆነ በኢትዮጵያ ህግ የተከበረ ነው። ዜግነት ማለት ደግሞ ከሙሉ ክብሩና ጥቅሙ ጋር ነው። ከነዚህ መብቶች አንዱ ደግሞ በማንኛውም የኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ መኖር፣ ሃብት ማፍራት፣ የመረጡትን ሃይማኖት ማራመድና ሌሎች ሁሉን አቅፍ መብቶች የያዘ ነው። ይህን የማያከብሩና የማያስከብሩ ሁሉ ውንጀለኞች በመሆናቸው በህግ ይጠየቃሉ። እውነት ብትመነምንም ስለማትጠፋ፣ ፍትህ በትዘገይም ስለምትከበር፣ በፈጣሪ፣ በመብትና በፍትህ ተስፋ አንቆርጥም። ከጀርመን ናዚዎች መካከል ከግማሽ ምዐተ ዓመት በኋላ ፍርድ ያገኙ እንዳሉ አንዘንጋ።
መብታችንን አንወቅ፣ አውቀንም በህግ አናስከብር። ፍላጎት ካለ መንገድ አለ።
ገብረ አማኑኤል
